Genen belangrijk in ontstaan ADHD

De oorzaken van ADHD Attention Deficit Hyperactivity Disorder (Aandachtstekort-stoornis met hyperactiviteit) (Attention Deficit Hyperactivity Disorder (Aandachtstekort-stoornis met hyperactiviteit)) zijn niet geheel bekend. Wel is duidelijk dat genetische factoren een belangrijke rol spelen in het ontstaan van ADHD, en dat ADHD gepaard gaat met veranderingen in de hersenen (Hoogman et al., 2017 Hoogman, M, Bralten, J, Hibar, DP., Mennes, M, Zwiers, MP., Schweren, LS. J., van Hulzen, KJ. E., Medland, SE., Shumskaya, E, Jahanshad, N, de Zeeuw, P, Szekely, E, Sudre, G, Wolfers, T, Onnink, AM. H., Dammers, JT., Mostert, JC., Vives-Gilabert, Y, Kohls, G, Oberwelland, E, Seitz, J, ther, Mü, Ambrosino, S, Doyle, AE., Høvik, MF., Dramsdahl, M, Tamm, L, van Erp, TG. M., Dale, A, Schork, A, Conzelmann, A, Zierhut, K, Baur, R, McCarthy, H, Yoncheva, YN., Cubillo, A, Chantiluke, K, Mehta, MA., Paloyelis, Y, Hohmann, S, Baumeister, S, Bramati, I, Mattos, P, Tovar-Moll, F, Douglas, P, Banaschewski, T, Brandeis, D, Kuntsi, J, Faraone, S. V., Rubia, K, Kelly, C, Di Martino, A, Milham, MP., Castellanos, FX., Frodl, T, Zentis, M, Lesch, K, Pauli, P, Jernigan, TL., Haavik, J, Plessen, KJ., Lundervold, AJ., Hugdahl, K, Seidman, LJ., Biederman, J, Rommelse, N, Heslenfeld, DJ., Hartman, CA., Hoekstra, PJ., Oosterlaan, J, von Polier, G, Konrad, K, Vilarroya, O, Soliva, JCarles, Durston, S, Buitelaar, J. K., Shaw, P, Thompson, PM., Franke, B, Reif, A., Asherson, P., Ramos-Quiroga, J. A., Subcortical brain volume differences in participants with attention deficit hyperactivity disorder in children and adults: a cross-sectional mega-analysis (2017) (Hoogman, M, Bralten, J, Hibar, DP., Mennes, M, Zwiers, MP., Schweren, LS. J., van Hulzen, KJ. E., Medland, SE., Shumskaya, E, Jahanshad, N, de Zeeuw, P, Szekely, E, Sudre, G, Wolfers, T, Onnink, AM. H., Dammers, JT., Mostert, JC., Vives-Gilabert, Y, Kohls, G, Oberwelland, E, Seitz, J, ther, Mü, Ambrosino, S, Doyle, AE., Høvik, MF., Dramsdahl, M, Tamm, L, van Erp, TG. M., Dale, A, Schork, A, Conzelmann, A, Zierhut, K, Baur, R, McCarthy, H, Yoncheva, YN., Cubillo, A, Chantiluke, K, Mehta, MA., Paloyelis, Y, Hohmann, S, Baumeister, S, Bramati, I, Mattos, P, Tovar-Moll, F, Douglas, P, Banaschewski, T, Brandeis, D, Kuntsi, J, Faraone, S. V., Rubia, K, Kelly, C, Di Martino, A, Milham, MP., Castellanos, FX., Frodl, T, Zentis, M, Lesch, K, Pauli, P, Jernigan, TL., Haavik, J, Plessen, KJ., Lundervold, AJ., Hugdahl, K, Seidman, LJ., Biederman, J, Rommelse, N, Heslenfeld, DJ., Hartman, CA., Hoekstra, PJ., Oosterlaan, J, von Polier, G, Konrad, K, Vilarroya, O, Soliva, JCarles, Durston, S, Buitelaar, J. K., Shaw, P, Thompson, PM., Franke, B, Reif, A., Asherson, P., Ramos-Quiroga, J. A., Subcortical brain volume differences in participants with attention deficit hyperactivity disorder in children and adults: a cross-sectional mega-analysis (2017)) ). Door de genetische invloed houden veel kinderen met ADHD hinder van deze stoornis in de volwassenheid (Franke et al., 2012 Franke, B., Faraone, S. V., Asherson, P., Buitelaar, J. K., Bau, C. H. D., Ramos-Quiroga, J. A., Mick, E., Grevet, E. H., Johansson, S., Haavik, J, Lesch, K, Cormand, B., Reif, A., The genetics of attention deficit/hyperactivity disorder in adults, a review (2012) (Franke, B., Faraone, S. V., Asherson, P., Buitelaar, J. K., Bau, C. H. D., Ramos-Quiroga, J. A., Mick, E., Grevet, E. H., Johansson, S., Haavik, J, Lesch, K, Cormand, B., Reif, A., The genetics of attention deficit/hyperactivity disorder in adults, a review (2012)) ). Ook factoren uit de omgeving spelen een rol in het ontstaan van ADHD, vooral in de vroege ontwikkeling van de foetus en het kind. Van de factoren die samengaan met ADHD is soms moeilijk vast te stellen of ze een oorzaak zijn voor de ontwikkeling van ADHD of hier juist een gevolg van zijn (Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ, Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ, Multidisciplinaire richtlijn ADHD: Richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van ADHD bij kinderen en jeugdigen () (Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ, Multidisciplinaire richtlijn ADHD: Richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van ADHD bij kinderen en jeugdigen ())Thapar et al., 2013 Thapar, A, Cooper, M., Eyre, O, Langley, K, Practitioner Review: What have we learnt about the causes of ADHD? (2013) (Thapar, A, Cooper, M., Eyre, O, Langley, K, Practitioner Review: What have we learnt about the causes of ADHD? (2013)) ). 

Gezinskenmerken kunnen beloop van ADHD beïnvloeden 

Opvoedingsomstandigheden zijn waarschijnlijk niet van invloed op de ontwikkeling van ADHD, maar kunnen wel bijdragen aan het beloop en aan de ontwikkeling van eventuele gedragsproblemen (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., 2014 American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014) (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014))Chronis et al., 2004 Chronis, AM., Chacko, A, Fabiano, GA., Wymbs, BT., Pelham, WE., Enhancements to the behavioral parent training paradigm for families of children with ADHD: review and future directions (2004) (Chronis, AM., Chacko, A, Fabiano, GA., Wymbs, BT., Pelham, WE., Enhancements to the behavioral parent training paradigm for families of children with ADHD: review and future directions (2004)) ). Het opvoeden van een kind met ADHD vraagt veel van de ouders. Aansluiten bij de behoeften van hun kind aan structuur en duidelijkheid is één van de belangrijkste uitdagingen voor ouders en kan een gunstige invloed hebben op de ontwikkeling van een kind met ADHD (Johnston & Mash, 2001 Johnston, C., Mash, E. J., Families of children with attention-deficit/hyperactivity disorder: review and recommendations for future research (2001) (Johnston, C., Mash, E. J., Families of children with attention-deficit/hyperactivity disorder: review and recommendations for future research (2001)) ).  

Tabel: Risicofactoren die de kans op ADHD verhogen

Risicofactoren

Toelichting

Bron

Genen

  • Bijdrage genetische factoren aan het ontstaan van ADHD bij kinderen ongeveer 70-80%
  • Ouders van een kind met ADHD hebben 2 tot 8 keer zo hoge kans zelf ook ADHD te hebben
  • Broers/zussen van een kind met ADHD hebben 2 tot 3 keer zo hoge kans op ADHD

Veranderingen in de hersenen

  • Lager activatieniveau van bepaalde hersengebieden
  • Minder hersenvolume
  • Minder verbindingen tussen hersengebieden
  • Mogelijk spelen ook neurotransmitters zoals dopamine en noradrenaline een rol
  • Het is niet duidelijk of deze veranderingen in de hersenen voorafgaan aan ADHD, of hier een gevolg van zijn

Geboortefactoren

  • Een geboortegewicht van minder dan 1500 gram verhoogt het risico op ADHD met een factor 2 tot 3
  • Vroeggeboorte

Gedrag van moeder tijdens de zwangerschap

  • Roken
  • Alcoholgebruik
  • Drugsgebruik

Negatieve ervaringen in de jeugd

  • Veelvoudige plaatsing in pleeggezinnen

Mannelijk geslacht

  • ADHD komt onder kinderen 2 tot 3 keer vaker voor bij jongens dan bij meisjes; onder volwassenen zijn deze verhoudingen meer gelijk

Meer informatie


ADHD gerelateerd aan verminderde schoolprestaties

Kinderen met ADHD ondervinden vaker problemen op school. Dit leidt tot onderpresteren en in sommige gevallen tot schooluitval. Bij volwassenen uiten deze problemen zich op het werk. Zo hebben volwassenen met ADHD vaker werkproblemen en een lager inkomen.

Tabel: Gevolgen van ADHD voor het functioneren en kwaliteit van leven
Gevolgen Toelichting Bron
School
  • 47% van de volwassenen met ADHD gedurende de kindertijd rapporteerde beperkingen op school (onderpresteren)
  • Volwassenen met ADHD zijn vaker laag opgeleid
  • Grotere kans op schooluitval
Werk
  • Grotere kans op werkproblemen
  • Hoger ziekteverzuim
  • Grotere kans op arbeidsongeschiktheid
  • Lager inkomen

Meer informatie


ADHD van invloed op sociaal functioneren

Kinderen met ADHD kunnen beperkingen in het sociaal functioneren ervaren. Ook bij volwassenen kunnen binnen het gezinsleven problemen ontstaan die zich uiten in conflicten, echtscheidingen en partnergeweld. Mensen met ADHD komen vaker in aanraking met justitie dan mensen zonder ADHD.

Tabel: Gevolgen van ADHD in de sociale ontwikkeling
Gevolgen Toelichting Bron
Gezin

Verhoogde kans op:

  • Conflicten en relatieproblemen
  • Echtscheiding of niet getrouwd zijn
  • Emotionele eenzaamheid Emotionele eenzaamheid is als iemand een sterk gemis ervaart van een intieme relatie, een emotioneel hechte band met een partner of vriend(in) (Emotionele eenzaamheid is als iemand een sterk gemis ervaart van een intieme relatie, een emotioneel hechte band met een partner of vriend(in))
  • Partnergeweld
  • Minder familieleden in het sociale netwerk
Criminaliteit

ADHD wordt geassocieerd met:

  • Grotere kans op delinquent gedrag
  • Hogere kans op contact met Justitie
  • Antisociaal gedrag
  • Agressie

Meer informatie


ADHD gerelateerd aan lichamelijke en psychische beperkingen

ADHD in de volwassenheid wordt geassocieerd met beperkingen in het lichamelijk en mentaal functioneren. Impulsief gedrag, gerelateerd aan ADHD, hangt samen met een hogere kans op (verkeers-)ongelukken. Dit heeft ook invloed op de gezondheid. Zo wordt ADHD gerelateerd aan een hogere kans op tienerzwangerschappen en seksueel overdraagbare aandoeningen, slaapproblemen, zelfbeschadiging en suïcidepogingen, en problematisch middelengebruik (Zorgstandaard GGZ, 2019 Zorgstandaard GGZ, Zorgstandaard ADHD (2019) (Zorgstandaard GGZ, Zorgstandaard ADHD (2019)) ).

Tabel: Gevolgen van ADHD op de gezondheid en welzijn
Gevolgen Toelichting Bron
Kwaliteit van leven
  • Negatief zelfbeeld
  • Lager mentaal functioneren
  • Lager inkomen
Gezondheid

Grotere kans op:

  • Slaapproblemen
  • Zelfbeschadiging
  • Tienerzwangerschappen
  • Suïcidepogingen
  • Seksueel overdraagbare aandoeningen
  • Problematisch middelengebruik
(Verkeers)ongevallen

Grotere kans op:

  • Meer verkeersovertredingen (o.a. snelheidsovertredingen)
  • Meer verkeersongevallen, en mede hierdoor meer letsel
  • Meer ongelukken in het algemeen (onder andere door medicatiegebruik)

Meer informatie


ADHD gaat vaak gepaard met andere stoornissen

Mensen met ADHD hebben regelmatig ook een andere (psychische) stoornis. Zo is depressie een veelvoorkomend probleem en wordt ADHD gerelateerd aan stoornissen in het middelengebruik. Naast psychische problemen hebben mensen met ADHD ook vaker last van lichamelijke aandoeningen zoals obesitas Er is sprake van obesitas of ernstig overgewicht bij een Body Mass Index (BMI) ≥ 30 kg/m2. (Er is sprake van obesitas of ernstig overgewicht bij een Body Mass Index (BMI) ≥ 30 kg/m2. ), slaapstoornissen en astma.

Tabel: Comorbiditeit Een combinatie van twee of meer aandoeningen bij één persoon. In tegenstelling tot bij multimorbiditeit is sprake van aandoeningen die zijn gerelateerd aan een hoofdaandoening. (Een combinatie van twee of meer aandoeningen bij één persoon. In tegenstelling tot bij multimorbiditeit is sprake van aandoeningen die zijn gerelateerd aan een hoofdaandoening. ) bij ADHD
Comorbiditeit Toelichting Bron
Psychische stoornissen

Stemmingsstoornissen:​​​​​​

  • Depressie
  • Persisterende depressie (dystymie)
  • Bipolaire stoornis

Persoonlijkheidstoornissen:

  • Antisociale persoonlijkheid stoornis

Angststoornissen:

  • Sociale fobie
  • Specifieke fobie
  • Paniekstoornis
  • Gegeneraliseerde angststoornis
  • Agorafobie

Stoornissen in het gebruik van middelen:

  • Drugs
  • Tabak (roken)
  • Cannabis
  • Alcohol
Lichamelijke stoornissen
  • Obesitas
  • Astma
  • (Chronisch) slaaptekort

Meer informatie


  • F.L. Hakstege (RIVM)
  • H. Kranenburg (LURIA)
  • R. Gijsen (RIVM)
  • C. Zomer (RIVM)
  • M.J.J.C. Poos (RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu))