Inleiding

Gemeenten hebben steeds meer behoefte aan cijfers op kleine geografische schaalniveaus. In het Buurtatlas-dashboard worden daarom cijfers over gezondheid en gezondheidsgerelateerde onderwerpen gepubliceerd op wijk- en buurtniveau.

Indicatoren

De indicatoren over gezondheid, beperkingen, leefstijl, inkomen, participatie en beleving van de woonomgeving zijn afkomstig uit de Gezondheidsmonitors volwassenen en ouderen van GGD'en, CBS en RIVM. Ondanks dat dit een enorm databestand is, bevat het toch nog onvoldoende respondenten om met behulp van de traditionele weegmethode cijfers te berekenen voor alle wijken en buurten in Nederland. Omdat er toch behoefte is aan cijfers op dit lage schaalniveau heeft het RIVM een model ontwikkeld om cijfers te kunnen berekenen op wijk- en buurtniveau. Hiervoor zijn voor alle respondenten extra gegevens toegevoegd in de beveiligde omgeving van het CBS. Op deze manier bleek het wel mogelijk om de cijfers op wijk- en buurtniveau te berekenen.

Dit model wordt wel het SMAP-model genoemd (SMall Area estimates for Policymakers). In 2012 zijn de eerste wijk- en buurtcijfers gepresenteerd. In 2016, 2020 en 2022 is dit herhaald. De meest recente cijfers zijn berekend op basis van de Gezondheidsmonitor van 2024.

De cijfers over 2012, 2016, 2020 en 2022 zijn herberekend naar de buurt-, wijk- en gemeente-indeling van 2024. Alle cijfers zijn beschikbaar via StatLine RIVM. Daar zijn ook cijfers beschikbaar voor de leeftijdscategorieën 18 tot en met 64 jaar en voor 65 jaar en ouder. Ook zijn hier cijfers over betrouwbaarheidsintervallen beschikbaar.

SMAP-model

Methode - Algemeen

In het kader van de Gezondheidsmonitor zijn via vragenlijsten gegevens over gezondheid en leefstijl verzameld over volwassenen van 18 jaar en ouder. De ruim 454.000 deelnemers aan de Gezondheidsmonitor 2024 zijn anoniem in een beveiligde omgeving gekoppeld aan registratiebestanden van het CBS. Deze bestanden bevatten informatie over een reeks achtergrondkenmerken, zoals woonadres, leeftijd, geslacht, herkomst, huishoudensamenstelling, opleidingsniveau, inkomen, woningtype en buurtkenmerken. Er is een model gebruikt om de gezondheid en leefstijl te relateren aan deze achtergrondkenmerken. Door middel van deze relatie is het daarna mogelijk om voor alle volwassenen hun verwachte gezondheid en leefstijl te berekenen. De uitkomsten worden vervolgens gemiddeld over de betreffende wijk of buurt.

Sinds 2020 is de berekeningsmethode herzien. Voorheen werd een STAR-model (Structured Additive Regression) gebruikt. Dit is vervangen door XGBoost (eXtreme Gradient Boosting). Voor alle beschikbare jaren (2012, 2016, 2020, 2022, 2024) zijn de cijfers herberekend met hetzelfde XGBoost-model. Ook is bij alle herberekeningen uitgegaan van de wijk- en buurtindeling van 2024 zoals die door het CBS wordt gehanteerd.

Het model heeft als doel om cijfers te kunnen berekenen op wijk- en buurtniveau. De gemeente- en landelijke cijfers op het Buurtatlas-dashboard zijn via hetzelfde statistische model berekend om als referentiecijfer te kunnen fungeren voor de wijk- en buurtcijfers. De cijfers kunnen afwijken van de gemeente- en landelijke cijfers die direct uit de Gezondheidsmonitor komen omdat ze volgens een andere methode (weegmethode van het CBS) berekend zijn. Voor gebieden met minder dan 100 inwoners worden geen cijfers getoond.

Schattingen

De cijfers op wijk- en buurtniveau moeten met enige voorzichtigheid worden gebruikt. Met het model wordt de werkelijkheid zo goed mogelijk benaderd, maar de cijfers blijven schattingen van de werkelijkheid. De cijfers worden met één decimaal gepresenteerd. Via StatLine RIVM zijn ook betrouwbaarheidsintervallen beschikbaar.

De cijfers uit de Gezondheidsmonitor die zijn verkregen met behulp van weegmethoden zijn echter ook een benadering van de werkelijkheid. De weging is nodig vanwege o.a. selectieve non-respons. Net zoals bij de berekeningen van de wijk- en buurtcijfers zijn de weegfactoren van het CBS ook gebaseerd op achtergrondkenmerken van de respondenten. Voor het weegmodel zijn echter minder en minder gedetailleerder achtergrondkenmerken meegenomen.

Verschillen tussen wijkcijfers

Verschillende GGD’en hebben de steekproef voor de Gezondheidsmonitor opgehoogd om ook voldoende respondenten te hebben om cijfers op wijkniveau te kunnen presenteren. Omdat deze cijfers op een andere manier zijn berekend, kunnen ze afwijken van de cijfers die hier worden gepresenteerd. Niet alleen het onderliggende model is anders, ook het aantal achtergrondkenmerken dat wordt gebruikt verschilt; bij de RIVM-schattingen wordt meer informatie over de bevolking gebruikt. Over het algemeen leiden de RIVM-schattingen tot kleinere verschillen tussen gebieden dan de cijfers die verkregen zijn door middel van weegmethoden.

De volgende GGD'en publiceren eigen wijkcijfers:

• GGD Amsterdam (gemeente Diemen en Aalsmeer): Gezondheid in beeld of neem contact op.
• GGD Brabant Zuidoost, GGD West-Brabant, GGD Hart voor Brabant: Brabantscan of neem contact op.
• GGD Hollands Midden: Mijn gemeente of neem contact op.
• GGD Hollands Noorden: Gezondheidsatlas Noord-Holland Noord of neem contact op.
• GGD Kennemerland: Gezondheidsatlas Kennemerland of neem contact op.
• GGD Limburg-Noord: Gezondheidsatlas GGD Limburg Noord of neem contact op.
• Gemeente Utrecht: Volksgezondheidsmonitor of neem contact op.
• GGD Regio Utrecht (met uitzondering van gemeente Utrecht): GGD Atlas regio Utrecht of neem contact op.
• GGD Twente (alleen wijkcijfers voor; Almelo, Hengelo, Hof van Twente, Rijssen-Holten en Twenterand): Twentse gezondheidsverkenning of neem contact op.
• GGD Gooi en Vechtstreek:  Tabellenboek GM Volwassenen en Ouderen 2024 of neem contact op.
• GGD Gelderland-Zuid: Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen of neem contact op.
• GGD Zaanstreek-Waterland: Gezondheid in Cijfers of neem contact op.
• GGD Zuid Limburg: Gezondheidsatlas Zuid-Limburg of neem contact op.
• GGD Fryslân: Gezondheidsatlas Fryslân

Ook na ophoging blijft de steekproefomvang meestal te klein om cijfers op het nog gedetailleerdere buurtniveau te kunnen berekenen. De SMAP-methode biedt hiervoor een oplossing.

Grote aantallen nodig

Voor het doen van dit soort schattingen zijn grote aantallen respondenten nodig. Het is dus niet zo dat het ontwikkelde model de Gezondheidsmonitors kan vervangen. Hoe meer respondenten er zijn, hoe minder er geschat hoeft te worden en hoe beter de cijfers zijn.

Samenwerking

De cijfers zijn berekend in het kader van het Strategisch Programma RIVM (SPR), een programma voor onderzoek, innovatie en kennisontwikkeling. Een werkgroep van epidemiologen van GGD'en en GGD GHOR Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio (Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio) NL is er bij betrokken.

Meer weten?

De schattingen zijn gedaan middels XGBoost (eXtreme Gradient Boosting). In 2022 is een wetenschappelijk artikel verschenen over de ontwikkelde methode.

Voor vragen over de cijfers kunt u contact opnemen met ons via VZInfo.nl.