Achtergrond en methoden

Voorafgaand aan de Monitor Mondgezondheid is in 2022 middels een Delphi-studie een indicatorenset ontwikkeld. Een panel van onder andere mensen uit de (zorg)praktijk, wetenschap en beleid en patiëntvertegenwoordigers werkte hieraan mee. Uit de Delphi-studie zijn 17 indicatoren naar voren gekomen die zullen worden gebruikt om de mondgezondheid in Nederland in kaart te brengen en te volgen door de tijd heen. Per indicator is vastgesteld voor welke doelgroep (volwassenen, ouderen en/of jeugd) de indicator gemeten moet worden.

In 2023 is een plan van aanpak opgesteld om de Monitor Mondgezondheid op te zetten. Hierin is een advies gegeven voor de inrichting van de Monitor Mondgezondheid. Er zijn gesprekken gevoerd met verschillende partijen en er is afgewogen op welke manieren data verzameld kan worden voor de invulling van de indicatoren.

Informatie voor de indicatoren wordt op verschillende manieren worden verzameld:

• zelfgerapporteerde informatie: via de Gezondheidsenquête van het CBS
• declaratiegegevens: via Zorginstituut Nederland
• klinisch mondonderzoek (vanaf 2026)

Representativiteit van de CBS gezondheidsenquête

De gezondheidsenquête is een doorlopend onderzoek naar de gezondheid, medische contacten, leefstijl en preventief gedrag van de bevolking in Nederland. De doelpopulatie verschilt per onderwerp. Het merendeel heeft betrekking op personen van 0 jaar en ouder en woonachtig in particulieren huishoudens. De gezondheidsenquête betreft een steekproefonderzoek. Dit betekent dat de weergegeven cijfers schattingen betreffen. Indien het aantal respondenten voor een bepaalde indelingscategorie kleiner is dan 100, dan zijn geen resultaten gepresenteerd vanwege de herleidbaarheid van de gegevens. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij bepaalde combinaties van categorieën zoals leeftijd of geslacht waardoor er te weinig personen zijn om over te kunnen rapporteren. Voor verschillen tussen de samenstelling van de steekproef en de totale bevolking wordt een correctie toegepast door middel van een wegingsfactor gebaseerd op persoons- en regiokenmerken. Voor de Gezondheidsenquête wordt gestreefd naar een minimaal aantal respondenten (n=9500). Daarnaast worden de resultaten gewogen. Daarmee zijn de cijfers bij benadering representatief voor de Nederlandse bevolking. Meer informatie over de steekproef en weging is hier te vinden.

Micro-data CBS

Vanaf dit jaar is er voor de monitor mondgezondheid toegang tot de microdata omgeving van het CBS, hierdoor zijn verdere verdiepende analyses mogelijk. In voorgaande jaren werd gebruikgemaakt van geaggregeerde data geleverd door het CBS. Echter betekent dit dat in sommige gevallen kleine verschillen kunnen zijn in de resultaten. 

SES Kenmerken

Vanaf dit jaar worden de indicatoren naast SES-WOA ook uitgesplitst naar opleiding en inkomen. Op VZinfo.nl wordt voor sociaaleconomische kenmerken het hoogst behaalde opleidingsniveau en inkomen als indicator gebruikt. Naast opleiding en inkomen is beroep een traditionele indicator voor sociaaleconomische status. Voor meer informatie over de definities zie: Sociaaleconomische gezondheidsverschillen | Definities | Volksgezondheid en Zorg

Opleiding en inkomen

De indicatoren worden uitgesplitst naar het hoogst afgeronde opleidingsniveau, ingedeeld in drie groepen (basisonderwijs/vmbo/mbo1, havo/vwo/mbo2-4 en hbo/wo). Meer informatie is te vinden op: Sociaaleconomische gezondheidsverschillen | Definities | Volksgezondheid en Zorg. De inkomensgroepen zijn gebaseerd op kwantielen van het CBS en ingedeeld in twee groepen: inkomenskwintiel 1+2 en inkomenskwintiel 3+4+5), zie: Inkomenskwintielen | CBS. .

SES-WOA

De SES-WOA geeft een score voor de sociaaleconomische status per particulier huishouden in Nederland. SES-WOA-scores zijn gebaseerd op financiële welvaart, het opleidingsniveau en het recente arbeidsverleden van de personen binnen het huishouden (WOA). De score kan negatief en positief zijn en moet worden geïnterpreteerd ten opzichte van 0. De 0 is hierbij de gemiddelde score voor heel Nederland in 2019. Bij een hogere score hebben de individuen binnen het betreffende huishouden een hogere sociaaleconomische status: ze zijn welvarender, hoger opgeleid, of langduriger aan het werk. Een score onder 0 betekent dus dat je onder het Nederlandse gemiddelde scoort uit 2019. Aan individuen die de gezondheidsenquête invullen is de SES-WOA score toegekend van het huishouden waarvan men onderdeel is. Daarbij is er een indeling van vier categorieën van SES-WOA scores gemaakt: <0.00; 0.00-0.46; 0.46-0.75; ≥ 0.75. Om te zorgen dat er voldoende aantallen zijn per categorie om uitsplitsingen mogelijk te maken en onthullingsrisico te voorkomen, zijn deze categorieën gebaseerd op een indeling van respondenten van de Gezondheidsenquête op basis van hun SES-WOA scores in vier groepen van 25% (kwartielen). Voor elke, op deze wijze, vastgestelde categorieën toont tabel 1 het aantal en het percentage Nederlanders met de betreffende SES-WOA scores. De kleine afwijking van 25% laat zien dat deelnemers aan de Gezondheidsenquête een relatief hoge SES-WOA score hebben ten opzichte van de gehele Nederlandse populatie. Desalniettemin heeft elke categorie betrekking op een grote groep van ongeveer 3,1 miljoen tot ongeveer 5,1 miljoen Nederlanders.

Tabel 1: Verdeling SES-WOA klassen in de totale bevolking van Nederland, 1 januari 2022

Resultaten worden niet in het dashboard weergegeven als er, ondanks deze verdeling van respondenten van de gezondheidsenquête in gelijke groepen, minder dan 100 respondenten in een groep overblijven. Dit doet het CBS standaard om herleidbaarheid van gegevens (onthulling) te voorkomen. Resultaten van respondenten aan de Gezondheidsenquête zijn uitgesplitst naar hun SES-WOA scores in het voorafgaande kalenderjaar. Zo wordt bijvoorbeeld ervaren mondgezondheid in 2023 van de respondenten uitgesplitst naar hun SES-WOA in 2022. Voor meer informatie over de SES-WOA scores zie: Hoe interpreteer je de SES-WOA-scores en hoe zijn deze bepaald? 

Beschrijving van trendtoets over tijd

Voor elke combinatie van indicator, doelgroep en uitsplitsing is binnen elke subgroep een regressie-analyse uitgevoerd met het jaar van observatie Een observatie is een 'langdurige observatie zonder overnachting'. Dit is een niet geplande vorm van verpleging van minimaal vier aaneengesloten uren, zonder overnachting, op een voor verpleging ingerichte afdeling, met als doel observatie van de patiënt. Een observatie omvat ten minste een systematische controle van de conditie van de patiënt op bepaalde parameters zoals bewustzijn, bloeddruk of lichaamstemperatuur. (Een observatie is een 'langdurige observatie zonder overnachting'. Dit is een niet geplande vorm van verpleging van minimaal vier aaneengesloten uren, zonder overnachting, op een voor verpleging ingerichte afdeling, met als doel observatie van de patiënt. Een observatie omvat ten minste een systematische controle van de conditie van de patiënt op bepaalde parameters zoals bewustzijn, bloeddruk of lichaamstemperatuur. ) als onafhankelijke variabele. Hiervoor is gebruik gemaakt van de functie svyglm uit de R-bibliotheek survey.

Bij numerieke indicatoren is een lineaire regressie uitgevoerd met het jaar als voorspeller voor de indicatorwaarde. Hiermee is getoetst een statistische toets is uitgevoerd om te bepalen of sprake is van een statistisch significant verschil (een statistische toets is uitgevoerd om te bepalen of sprake is van een statistisch significant verschil ) of de gemiddelde waarde van de indicator significant is veranderd over de jaren. Bij categorische indicatoren is voor elke categorie van de factor een logistische regressie (quasi-binomiaal) uitgevoerd, eveneens met het jaar als voorspeller. Zo wordt getoetst of het percentage in die categorie significant is veranderd over de tijd.

Beide typen modellen zijn gewogen en gestratificeerd op basis van de survey-structuur (met eindgewichten en provincies als strata).

Per regressie is gekeken naar de p-waarde, schatting (effectgrootte), standaardfout en teststatistiek van het jaar-effect.

Deze toetsen zijn alleen uitgevoerd indien er voldoende waarnemingen binnen de subgroep aanwezig waren om voldoende statistische power te waarborgen (minimaal aantal observaties Een observatie is een 'langdurige observatie zonder overnachting'. Dit is een niet geplande vorm van verpleging van minimaal vier aaneengesloten uren, zonder overnachting, op een voor verpleging ingerichte afdeling, met als doel observatie van de patiënt. Een observatie omvat ten minste een systematische controle van de conditie van de patiënt op bepaalde parameters zoals bewustzijn, bloeddruk of lichaamstemperatuur. (Een observatie is een 'langdurige observatie zonder overnachting'. Dit is een niet geplande vorm van verpleging van minimaal vier aaneengesloten uren, zonder overnachting, op een voor verpleging ingerichte afdeling, met als doel observatie van de patiënt. Een observatie omvat ten minste een systematische controle van de conditie van de patiënt op bepaalde parameters zoals bewustzijn, bloeddruk of lichaamstemperatuur. ) per subgroep). Voor de interpretatie is van belang dat bij het bepalen van het minimaal benodigde aantal observaties geen correctie is toegepast voor het uitvoeren van meerdere statistische toetsen.

Vervolg Monitor Mondgezondheid

De Monitor Mondgezondheid wordt sinds 2023  door het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) uitgevoerd en zal de komende jaren worden uitgebreid. Indicatoren worden gepresenteerd wanneer informatie beschikbaar is. Momenteel is er informatie beschikbaar voor 10 van de 17 indicatoren. In 2025 zal klinisch mondonderzoek worden opgezet en worden uitgevoerd. Deze gegevens zullen in 2026 beschikbaar zijn. 

Jaarlijks zal het interactieve overzicht op VZinfo.nl geüpdatet en aangevuld worden met de meest recente gegevens van de indicatoren. 

Naast het interactieve overzicht zal jaarlijks een rapport met verdiepende analyses worden gepubliceerd.

Projectteam en redactie

• B. Everaars
• F. Baâdoudi
• M. Vugts
• A. van Meijeren
• S. Kılıc
• W. Schuch
• E. van der Wilk
• C. Deuning

Contact: Monitormondgezondheid@rivm.nl

Blauwe paneel boven Dashboard:

In dit interactieve overzicht worden indicatoren voor de Monitor Mondgezondheid gepresenteerd voor verschillende doelgroepen. De beschikbare informatie verschilt per doelgroep (volwassenen, ouderen, jeugd). Daarnaast worden de gegevens in de grafieken uitgesplitst naar geslacht en sociaaleconomische kenmerken. 

Onder de informatie-icoontjes staat informatie over de bronnen en sociaaleconomische kenmerken. Het overzicht wordt de komende jaren uitgebreid.