Zowel genen als omgeving belangrijk in ontstaan PTSS

Posttraumatische stressstoornis (PTSS Posttraumatische stressstoornis (Posttraumatische stressstoornis)) ontwikkelt zich door een complexe wisselwerking tussen genetische factoren en omgeving (Koenen et al. 2008 Koenen, KC., Amstadter, AB., Nugent, N. R., Gene-environment interaction in posttraumatic stress disorder: review, strategy and new directions for future research (2008) (Koenen, KC., Amstadter, AB., Nugent, N. R., Gene-environment interaction in posttraumatic stress disorder: review, strategy and new directions for future research (2008)) ). De belangrijkste omgevingscomponent in de ontwikkeling van PTSS is blootstelling aan een gebeurtenis die wordt ervaren als traumatisch. Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op de ontwikkeling van PTSS in reactie op een schokkende gebeurtenis verhogen. In de tabel is te zien dat sommige van deze factoren het risico op PTSS verhogen voorafgaand aan de blootstelling aan een schokkende gebeurtenis, zoals een genetische kwetsbaarheid. Andere risicofactoren verhogen het risico op PTSS gedurende en na de schokkende gebeurtenis. 

Complexe genetische bijdrage aan PTSS 

De rol die genen spelen in de ontwikkeling van PTSS is complex. Genen dragen zowel bij aan de erfelijkheid van PTSS, als aan persoonlijkheidskenmerken die de kans op blootstelling aan schokkende gebeurtenissen verhogen. Door genen beïnvloede persoonlijkheidsfactoren die een rol kunnen spelen in het risico op PTSS zijn bijvoorbeeld neuroticisme Kenmerkt zich door irreële gedachten, het ervaren van negatieve emoties (negatieve affectiviteit) en gevoelens die wijzen op een onvermogen tot aanpassing en aanwezigheid van psychologische stress. (Kenmerkt zich door irreële gedachten, het ervaren van negatieve emoties (negatieve affectiviteit) en gevoelens die wijzen op een onvermogen tot aanpassing en aanwezigheid van psychologische stress.) en sensatiezoekend gedrag. Wanneer iemand de neiging heeft spannende situaties op te willen zoeken, verhoogt dit de kans dat iemand wordt blootgesteld aan een schokkende gebeurtenis, die mogelijk tot PTSS leidt (Jakšić et al. 2012 Jakšić, N, Brajković, L, Ivezić, E, Topić, R, Jakovljević, M, The role of personality traits in posttraumatic stress disorder (PTSD) (2012) (Jakšić, N, Brajković, L, Ivezić, E, Topić, R, Jakovljević, M, The role of personality traits in posttraumatic stress disorder (PTSD) (2012)) ). 

Tabel: Risicofactoren die de kans op PTSS verhogen

Risicofactoren

Toelichting

Bron

Factoren voorafgaand aan de schokkende gebeurtenis

Eerdere psychische stoornissen
  • Emotionele problemen, angststoornissen en stemmingsstoornissen

Sareen 2014 Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014) (Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014)) ; Brewin et al. 2000 Brewin, C. R., Andrews, B., Valentine, J. D., Meta-analysis of risk factors for posttraumatic stress disorder in trauma-exposed adults (2000) (Brewin, C. R., Andrews, B., Valentine, J. D., Meta-analysis of risk factors for posttraumatic stress disorder in trauma-exposed adults (2000)) .; Ozer et al. 2003 Ozer, E. J., Best, S. R., Lipsey, T. L., Weiss, D. S., Predictors of posttraumatic stress disorder and symptoms in adults: a meta-analysis (2003) (Ozer, E. J., Best, S. R., Lipsey, T. L., Weiss, D. S., Predictors of posttraumatic stress disorder and symptoms in adults: a meta-analysis (2003)) ; American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force. 2014 American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014) (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014))

Eerdere blootstelling aan schokkende gebeurtenissen
  • Blootgesteld worden aan meerdere schokkende gebeurtenissen

Sareen 2014 Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014) (Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014)) ; Brewin et al. 2000 Brewin, C. R., Andrews, B., Valentine, J. D., Meta-analysis of risk factors for posttraumatic stress disorder in trauma-exposed adults (2000) (Brewin, C. R., Andrews, B., Valentine, J. D., Meta-analysis of risk factors for posttraumatic stress disorder in trauma-exposed adults (2000)) ; Ozer et al. 2003 Ozer, E. J., Best, S. R., Lipsey, T. L., Weiss, D. S., Predictors of posttraumatic stress disorder and symptoms in adults: a meta-analysis (2003) (Ozer, E. J., Best, S. R., Lipsey, T. L., Weiss, D. S., Predictors of posttraumatic stress disorder and symptoms in adults: a meta-analysis (2003)) ; American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force. 2014 American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014) (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014))

Intelligentie
  • Lage intelligentie

Brewin et al. 2000 Brewin, C. R., Andrews, B., Valentine, J. D., Meta-analysis of risk factors for posttraumatic stress disorder in trauma-exposed adults (2000) (Brewin, C. R., Andrews, B., Valentine, J. D., Meta-analysis of risk factors for posttraumatic stress disorder in trauma-exposed adults (2000)) ; DiGangi et al. 2013 DiGangi, JA., Gomez, D, Mendoza, L, Jason, LA., Keys, CB., Koenen, KC., Pretrauma risk factors for posttraumatic stress disorder: a systematic review of the literature (2013) (DiGangi, JA., Gomez, D, Mendoza, L, Jason, LA., Keys, CB., Koenen, KC., Pretrauma risk factors for posttraumatic stress disorder: a systematic review of the literature (2013)) ; American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force. 2014 American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014) (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014)) ; Sareen 2014 Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014) (Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014))

Psychiatrische familiegeschiedenis
  • Aanwezigheid van psychische stoornissen in de familie

Brewin et al. 2000 Brewin, C. R., Andrews, B., Valentine, J. D., Meta-analysis of risk factors for posttraumatic stress disorder in trauma-exposed adults (2000) (Brewin, C. R., Andrews, B., Valentine, J. D., Meta-analysis of risk factors for posttraumatic stress disorder in trauma-exposed adults (2000)) ; Ozer et al. 2003 Ozer, E. J., Best, S. R., Lipsey, T. L., Weiss, D. S., Predictors of posttraumatic stress disorder and symptoms in adults: a meta-analysis (2003) (Ozer, E. J., Best, S. R., Lipsey, T. L., Weiss, D. S., Predictors of posttraumatic stress disorder and symptoms in adults: a meta-analysis (2003)) ; American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force. 2014 American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014) (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014))

Genen
  • Bijdrage genetische factoren 30%
  • Biologische markers zoals allelen in het dopaminesysteem
  • Persoonlijkheidsfactoren zoals neuroticisme en sensatiezoekend gedrag

Stein et al. 2002 Stein, M. B., Jang, K. L., Taylor, S., Vernon, P. A., Livesley, W. J., Genetic and environmental influences on trauma exposure and posttraumatic stress disorder symptoms: a twin study (2002) (Stein, M. B., Jang, K. L., Taylor, S., Vernon, P. A., Livesley, W. J., Genetic and environmental influences on trauma exposure and posttraumatic stress disorder symptoms: a twin study (2002)) ; Yehuda et al. 2015 Yehuda, R, Hoge, CW., McFarlane, AC., Lanius, RA., Nievergelt, CM., Hobfoll, SE., Koenen, KC., Neylan, T. C., Hyman, SE., Post-traumatic stress disorder (2015) (Yehuda, R, Hoge, CW., McFarlane, AC., Lanius, RA., Nievergelt, CM., Hobfoll, SE., Koenen, KC., Neylan, T. C., Hyman, SE., Post-traumatic stress disorder (2015)) ; Sareen 2014 Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014) (Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014)) ; Skogstad et al. 2013 Skogstad, M., Skorstad, M., Lie, A., Conradi, H. S., Heir, T., Weisæth, L., Work-related post-traumatic stress disorder (2013) (Skogstad, M., Skorstad, M., Lie, A., Conradi, H. S., Heir, T., Weisæth, L., Work-related post-traumatic stress disorder (2013)) ; Koenen et al. 2008 Koenen, KC., Amstadter, AB., Nugent, N. R., Gene-environment interaction in posttraumatic stress disorder: review, strategy and new directions for future research (2008) (Koenen, KC., Amstadter, AB., Nugent, N. R., Gene-environment interaction in posttraumatic stress disorder: review, strategy and new directions for future research (2008)) ; American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force. 2014 American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014) (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014))

Vrouwelijk geslacht
  • Vrouwen hebben twee keer zoveel kans op het ontwikkelen van PTSS in vergelijking met mannen
 de Vries & Olff 2009 de Vries, G, Olff, M, The lifetime prevalence of traumatic events and posttraumatic stress disorder in the Netherlands (2009) (de Vries, G, Olff, M, The lifetime prevalence of traumatic events and posttraumatic stress disorder in the Netherlands (2009)) ; Olff et al. 2007 Olff, M, Langeland, W, Draijer, N, Gersons, BP. R., Gender differences in posttraumatic stress disorder (2007) (Olff, M, Langeland, W, Draijer, N, Gersons, BP. R., Gender differences in posttraumatic stress disorder (2007))

Factoren tijdens de schokkende gebeurtenis

Ernst
  • De kans op PTSS neemt toe met de mate van ernst van de schokkende gebeurtenis

Sareen 2014 Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014) (Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014)) ; Brewin et al. 2000 Brewin, C. R., Andrews, B., Valentine, J. D., Meta-analysis of risk factors for posttraumatic stress disorder in trauma-exposed adults (2000) (Brewin, C. R., Andrews, B., Valentine, J. D., Meta-analysis of risk factors for posttraumatic stress disorder in trauma-exposed adults (2000)) ; American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force. 2014 American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014) (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014))

Levensbedreiging
  • Hogere mate van ervaren levensbedreiging samenhangend met de schokkende gebeurtenis

Ozer et al. 2003 Ozer, E. J., Best, S. R., Lipsey, T. L., Weiss, D. S., Predictors of posttraumatic stress disorder and symptoms in adults: a meta-analysis (2003) (Ozer, E. J., Best, S. R., Lipsey, T. L., Weiss, D. S., Predictors of posttraumatic stress disorder and symptoms in adults: a meta-analysis (2003)) ; American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force. 2014 American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014) (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014)) ; Sareen 2014 Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014) (Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014))

Persoonlijk letsel
  • Het oplopen van persoonlijk letsel gedurende de schokkende gebeurtenis

Sareen 2014 Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014) (Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014)) ; American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force. 2014 American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014) (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014))

Geweld
  • Schokkende gebeurtenis waarbij sprake is van geweld
  • Geweld kan zowel gericht zijn op de persoon zelf (bijvoorbeeld verkrachting of mishandeling) of op een ander

Sareen 2014 Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014) (Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014)) ; American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force. 2014 American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014) (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014))

Dissociatie
  • Een reactie van dissociatie Toestand waarin iemand zich verminderd of niet bewust is van de interne- en/of externe omgeving en daardoor losraakt van (een deel van) de werkelijkheid. (Toestand waarin iemand zich verminderd of niet bewust is van de interne- en/of externe omgeving en daardoor losraakt van (een deel van) de werkelijkheid.) op de schokkende gebeurtenis

Ozer et al. 2003 Ozer, E. J., Best, S. R., Lipsey, T. L., Weiss, D. S., Predictors of posttraumatic stress disorder and symptoms in adults: a meta-analysis (2003) (Ozer, E. J., Best, S. R., Lipsey, T. L., Weiss, D. S., Predictors of posttraumatic stress disorder and symptoms in adults: a meta-analysis (2003)) ; Lensvelt-Mulders et al. 2008 Lensvelt-Mulders, G, van der Hart, O., van Ochten, J. M., van Son, MJ. M., Steele, K, Breeman, L, Relations among peritraumatic dissociation and posttraumatic stress: a meta-analysis (2008) (Lensvelt-Mulders, G, van der Hart, O., van Ochten, J. M., van Son, MJ. M., Steele, K, Breeman, L, Relations among peritraumatic dissociation and posttraumatic stress: a meta-analysis (2008)) ; American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force. 2014 American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014) (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014)) ; Sareen 2014 Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014) (Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014))

Factoren na de schokkende gebeurtenis

Ontwikkelen van een acute stressstoornis
  • Hogere kans op PTSS wanneer de symptomen al snel na de schokkende gebeurtenis optreden

Bryant 2011 Bryant, R. A., Acute stress disorder as a predictor of posttraumatic stress disorder: a systematic review (2011) (Bryant, R. A., Acute stress disorder as a predictor of posttraumatic stress disorder: a systematic review (2011)) ; American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force. 2014 American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014) (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014)) ; Sareen 2014 Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014) (Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014))

Sociale steun
  • Het ervaren en hebben van weinig sociale steun

Ozer et al. 2003 Ozer, E. J., Best, S. R., Lipsey, T. L., Weiss, D. S., Predictors of posttraumatic stress disorder and symptoms in adults: a meta-analysis (2003) (Ozer, E. J., Best, S. R., Lipsey, T. L., Weiss, D. S., Predictors of posttraumatic stress disorder and symptoms in adults: a meta-analysis (2003)) ; Sareen 2014 Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014) (Sareen, J, Posttraumatic Stress Disorder in Adults: Impact, Comorbidity, Risk Factors, and Treatment (2014)) ; Brewin et al. 2000 Brewin, C. R., Andrews, B., Valentine, J. D., Meta-analysis of risk factors for posttraumatic stress disorder in trauma-exposed adults (2000) (Brewin, C. R., Andrews, B., Valentine, J. D., Meta-analysis of risk factors for posttraumatic stress disorder in trauma-exposed adults (2000))

Meer informatie

PTSS veroorzaakt problemen in sociaal, beroepsmatig en lichamelijk functioneren

Mensen met posttraumatische stressstoornis (PTSS) ondervinden op diverse gebieden beperkingen als gevolg van hun stoornis. Zo hebben mensen met PTSS vaker slechte sociale- en gezinsrelaties, werkverzuim, een lager inkomen en minder succes in scholing en werk. Ook is er vaker sprake van een slechte gezondheid en medische condities. Mensen met PTSS hebben bijvoorbeeld vaker chronische pijn, cardio-respiratoire en gastro-intestinale klachten en cardiometabole stoornissen. Ook hebben ze een groter risico op het krijgen van dementie. Een deel van deze problemen wordt veroorzaakt door het hebben van een PTSS, terwijl andere problemen ook deels een risicofactor kunnen zijn voor het ontwikkelen van PTSS. Mensen met PTSS hebben een lagere kwaliteit van leven: hoe erger de symptomen, hoe slechter de kwaliteit van leven. Voor een meerderheid van de mensen met PTSS geldt dat de verstoringen ernstig zijn (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force. 2014 American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen. Nederlandse vertaling van Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 5th Edition (DSM-5), Amsterdam (2014) (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen. Nederlandse vertaling van Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 5th Edition (DSM-5), Amsterdam (2014)) ; Yehuda et al. 2015 Yehuda, R, Hoge, CW., McFarlane, AC., Lanius, RA., Nievergelt, CM., Hobfoll, SE., Koenen, KC., Neylan, T. C., Hyman, SE., Post-traumatic stress disorder (2015) (Yehuda, R, Hoge, CW., McFarlane, AC., Lanius, RA., Nievergelt, CM., Hobfoll, SE., Koenen, KC., Neylan, T. C., Hyman, SE., Post-traumatic stress disorder (2015)) ; Pacella et al. 2013 Pacella, ML., Hruska, B, Delahanty, DL., The physical health consequences of PTSD and PTSD symptoms: A meta-analytic review (2013) (Pacella, ML., Hruska, B, Delahanty, DL., The physical health consequences of PTSD and PTSD symptoms: A meta-analytic review (2013)) ; Olatunji et al. 2007 Olatunji, BO., Cisler, JM., Tolin, DF., Quality of life in the anxiety disorders: a meta-analytic review. (2007) (Olatunji, BO., Cisler, JM., Tolin, DF., Quality of life in the anxiety disorders: a meta-analytic review. (2007)) ; Fayyad et al. 2005 Fayyad, R., Endicott, J., Clary, C, Rapaport, M, Quality-of-life impairment in depressive and anxiety disorders (2005) (Fayyad, R., Endicott, J., Clary, C, Rapaport, M, Quality-of-life impairment in depressive and anxiety disorders (2005)) ). 

Meer informatie

PTSS gaat vaak gepaard met andere psychische stoornissen 

Mensen met PTSS hebben een 80% grotere kans dan mensen zonder PTSS om gelijktijdig tenminste één andere psychische stoornis te hebben. Het gaat hierbij vaak om stemmings- en angststoornissen. Ook hebben mensen met PTSS vaker last van middelenmisbruik, impulsief gedrag en automutilatie Bewuste zelfverwonding. (Bewuste zelfverwonding.). Wanneer er naast PTSS sprake is van een andere psychische stoornis, vooral bij depressie, is dit geassocieerd met een verhoogde kans op suïcidaliteit (Yehuda et al. 2015 Yehuda, R, Hoge, CW., McFarlane, AC., Lanius, RA., Nievergelt, CM., Hobfoll, SE., Koenen, KC., Neylan, T. C., Hyman, SE., Post-traumatic stress disorder (2015) (Yehuda, R, Hoge, CW., McFarlane, AC., Lanius, RA., Nievergelt, CM., Hobfoll, SE., Koenen, KC., Neylan, T. C., Hyman, SE., Post-traumatic stress disorder (2015)) ; Panagioti et al. 2012 Panagioti, M, Gooding, PA., Tarrier, N, A meta-analysis of the association between posttraumatic stress disorder and suicidality: the role of comorbid depression (2012) (Panagioti, M, Gooding, PA., Tarrier, N, A meta-analysis of the association between posttraumatic stress disorder and suicidality: the role of comorbid depression (2012)) ; American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force. 2014 American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014) (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014)) ).              

Meer informatie

  • F.L. Hakstege (RIVM)
  • E.R. Klaassens (Stichting Centrum'45)