Er is ‘goed’ en ‘slecht’ cholesterol
Het lichaam maakt zelf cholesterol aan. Slechts een klein gedeelte komt binnen via de voeding. Omdat cholesterol niet oplosbaar is in water (en dus ook niet in bloed), wordt het door het lichaam vervoerd in wateroplosbare bolletjes, de ‘lipoproteïnen’ (zie onder ‘Definities van cholesterol’). LDL- en VLDL-deeltjes (respectievelijk low density lipoprotein en very low density lipoprotein) bevatten doorgaans het grootste deel van de totale hoeveelheid cholesterol in het bloed en zijn bovendien zeer atherogeen (veroorzaken atherosclerose ofwel slagaderverkalking). LDL-cholesterol (Low density lipoprotein cholesterol. Lage Dichtheid Lipoproteïne, ook het 'slechte cholesterol' genoemd. LDL vervoert cholesterol naar de cellen en spieren. Onderweg nestelt LDL zich gemakkelijk in de wanden van slagaders waardoor de slagaders kunnen vernauwen en dichtslibben (slagaderverkalking).) wordt daarom ook het ‘slechte’ cholesterol genoemd. HDL-deeltjes (high density lipoprotein) bevatten minder cholesterol en worden vaak aangeduid als het ‘goede’ cholesterol. Deze deeltjes zorgen ervoor dat cholesterol dat in de bloedvaten is opgehoopt weer wordt opgeruimd en helpen zo om atherosclerose te voorkomen (Mach et al. 2019Mach, F, Baigent, C, Catapano, AL., Koskinas, KC., Casula, M, Badimon, L, Chapman, JM., De Backer, GG., Delgado, V, Ference, BA., Graham, IM., Halliday, A, Landmesser, U, Mihaylova, B, Pedersen, TR., Riccardi, G, Richter, D.J., Sabatine, MS., Taskinen, M, Tokgozoglu, L, Wiklund, O, ESC Scientific Document Group, Mueller, C, Drexel, H, Aboyans, V, Corsini, A, Doehner, W, Farnier, M, Gigante, B, Kayikcioglu, M, Krstacic, G, Lambrinou, E, Lewis, BS., Masip, J, Moulin, P, Petersen, S, Petronio, ASonia, Piepoli, MFrancesco, ó, X, äber, L, Ray, KK., Reiner, Ž, Riesen, WF., Roffi, M, Schmid, J, Shlyakhto, E, Simpson, IA., Stroes, E, Sudano, I, Tselepis, AD., Viigimaa, M, Vindis, C, Vonbank, A, Vrablik, M, Vrsalovic, M, Zamorano, L, Collet, J, Koskinas, KC., Casula, M, Badimon, L, Chapman, JM., De Backer, GG., Delgado, V, Ference, BA., Graham, IM., Halliday, A, Landmesser, U, Mihaylova, B, Pedersen, TR., Riccardi, G, Richter, D.J., Sabatine, MS., Taskinen, M, Tokgozoglu, L, Wiklund, O, Windecker, S, Aboyans, V, Baigent, C, Collet, J, Dean, V, Delgado, V, Fitzsimons, D, Gale, CP., Grobbee, D, Halvorsen, S, Hindricks, G, Iung, B, üni, P, Katus, HA., Landmesser, U, Leclercq, C, Lettino, M, Lewis, BS., Merkely, B, Mueller, C, Petersen, S, Petronio, ASonia, Richter, D.J., Roffi, M, Shlyakhto, E, Simpson, IA., Sousa-Uva, M, Touyz, RM., Nibouche, D, Zelveian, PH., Siostrzonek, P, Najafov, R, van de Borne, P, Pojskic, B, Postadzhiyan, A, Kypris, L, Špinar, Ř, Larsen, MLytken, Eldin, HSalah, Viigimaa, M, Strandberg, TE., ères, J, Agladze, R, Laufs, U, Rallidis, L, Bajnok, Á, ónsson, Ö, Maher, V, Henkin, Y, Gulizia, MMassimo, Mussagaliyeva, A, Bajraktari, G, Kerimkulova, A, Latkovskis, G, Hamoui, O, Slapikas, R, Visser, L, Dingli, P, Ivanov, V, Boskovic, A, Nazzi, M, Visseren, F, Mitevska, I, øl, K, Jankowski, P, Fontes-Carvalho, R, Gaita, D, Ezhov, M, Foscoli, M, Giga, V, Pella, D, Fras, Z, de Isla, LPerez, öm, E, Lehmann, R, Abid, L, Ozdogan, O, Mitchenko, O, Patel, RS., 2019 ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias: lipid modification to reduce cardiovascular risk (2019)).
Met een verhoogd cholesterol wordt doorgaans bedoeld dat het LDL-cholesterol gehalte in het bloed is verhoogd.
Verschillende oorzaken voor een verhoogd cholesterol
Een verhoogd cholesterol kan de volgende oorzaken hebben (NHG et al. 2019NHG, NIV, NVvC, Multidisciplinaire Richtlijn Cardiovasculair Risicomanagement (CVRM). Derde herziening, Utrecht (2019)):
- Ongezonde voeding met teveel verzadigde vetten (zie onder risicofactoren).
- Aandoeningen als hypothyreoïdie (te traag werkende schildklier), nieraandoeningen, leveraandoeningen, zwangerschap en het gebruik van geneesmiddelen zoals antipsychotica.
- Erfelijke stofwisselingsstoornissen, zoals familiaire hypercholesterolemie.
Meer informatie
Verzadigde vetzuren verhogen LDL-cholesterolgehalte
Voedingsmiddelen als eieren, vlees, vis, melk- en melkproducten en snacks bevatten cholesterol. Maar cholesterol uit voedsel heeft maar een beperkte invloed op de hoeveelheid cholesterol in bloed. De consumptie van verzadigde vetzuren en vooral transvetten zijn van veel grotere invloed. Zij verhogen het totaalcholesterol-gehalte, LDL-cholesterol en triglyceriden. Vooral transvetzuren zijn schadelijk. Transvetzuren (Onverzadigde vetzuren, die hetzelfde effect hebben als verzadigde vetzuren. Transvetzuren komen vooral voor in koek, gebak, voorgebakken friet en hartige snacks.) ontstaan door het industriële harden van oliën en komen in lage hoeveelheden voor in harde margarine en bakkerijproducten, maar ook in zuivel (natuurlijke transvetten) (NHG et al. 2019NHG, NIV, NVvC, Multidisciplinaire Richtlijn Cardiovasculair Risicomanagement (CVRM). Derde herziening, Utrecht (2019); Mach et al. 2019Mach, F, Baigent, C, Catapano, AL., Koskinas, KC., Casula, M, Badimon, L, Chapman, JM., De Backer, GG., Delgado, V, Ference, BA., Graham, IM., Halliday, A, Landmesser, U, Mihaylova, B, Pedersen, TR., Riccardi, G, Richter, D.J., Sabatine, MS., Taskinen, M, Tokgozoglu, L, Wiklund, O, ESC Scientific Document Group, Mueller, C, Drexel, H, Aboyans, V, Corsini, A, Doehner, W, Farnier, M, Gigante, B, Kayikcioglu, M, Krstacic, G, Lambrinou, E, Lewis, BS., Masip, J, Moulin, P, Petersen, S, Petronio, ASonia, Piepoli, MFrancesco, ó, X, äber, L, Ray, KK., Reiner, Ž, Riesen, WF., Roffi, M, Schmid, J, Shlyakhto, E, Simpson, IA., Stroes, E, Sudano, I, Tselepis, AD., Viigimaa, M, Vindis, C, Vonbank, A, Vrablik, M, Vrsalovic, M, Zamorano, L, Collet, J, Koskinas, KC., Casula, M, Badimon, L, Chapman, JM., De Backer, GG., Delgado, V, Ference, BA., Graham, IM., Halliday, A, Landmesser, U, Mihaylova, B, Pedersen, TR., Riccardi, G, Richter, D.J., Sabatine, MS., Taskinen, M, Tokgozoglu, L, Wiklund, O, Windecker, S, Aboyans, V, Baigent, C, Collet, J, Dean, V, Delgado, V, Fitzsimons, D, Gale, CP., Grobbee, D, Halvorsen, S, Hindricks, G, Iung, B, üni, P, Katus, HA., Landmesser, U, Leclercq, C, Lettino, M, Lewis, BS., Merkely, B, Mueller, C, Petersen, S, Petronio, ASonia, Richter, D.J., Roffi, M, Shlyakhto, E, Simpson, IA., Sousa-Uva, M, Touyz, RM., Nibouche, D, Zelveian, PH., Siostrzonek, P, Najafov, R, van de Borne, P, Pojskic, B, Postadzhiyan, A, Kypris, L, Špinar, Ř, Larsen, MLytken, Eldin, HSalah, Viigimaa, M, Strandberg, TE., ères, J, Agladze, R, Laufs, U, Rallidis, L, Bajnok, Á, ónsson, Ö, Maher, V, Henkin, Y, Gulizia, MMassimo, Mussagaliyeva, A, Bajraktari, G, Kerimkulova, A, Latkovskis, G, Hamoui, O, Slapikas, R, Visser, L, Dingli, P, Ivanov, V, Boskovic, A, Nazzi, M, Visseren, F, Mitevska, I, øl, K, Jankowski, P, Fontes-Carvalho, R, Gaita, D, Ezhov, M, Foscoli, M, Giga, V, Pella, D, Fras, Z, de Isla, LPerez, öm, E, Lehmann, R, Abid, L, Ozdogan, O, Mitchenko, O, Patel, RS., 2019 ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias: lipid modification to reduce cardiovascular risk (2019)).
Het drinken van ongefilterde koffie kan het LDL-cholesterol verhogen (Gezondheidsraad 2015Gezondheidsraad, Richtlijnen goede voeding 2015, Den Haag (2015)).
Gezonde voeding draagt bij aan verlagen van cholesterolgehalte
Een voedingspatroon rijk aan voedingsvezels onder andere in groente, fruit (pectine), noten, peulvruchten ((soja)bonen, linzen, kikkererwten en spliterwten), haver (beta-glucaan), omega-6 vetzuren uit plantaardige olie en margarines kan het LDL-cholesterol helpen verlagen met een maximum van ongeveer 10%. Het vervangen van suikers en verzadigde vetzuren door respectievelijk zetmeel en onverzadigde vetzuren verlaagt het LDL-cholesterol (Gezondheidsraad 2015Gezondheidsraad, Richtlijnen goede voeding 2015, Den Haag (2015)).
Bij overgewicht vaak veranderingen in vetstofwisseling
Overgewicht is géén oorzaak van verhoogd cholesterol. Wel neemt bij overgewicht (Er is sprake van overgewicht bij een Body Mass Index (BMI) ≥ 25 kg/m2) door veranderingen in de vetstofwisseling de concentratie van vetzuren in de bloedbaan toe. Hierdoor treedt verandering op in de samenstelling van de verschillende lipoproteïnen. Dit resulteert in een verhoogd aantal lipoproteïnen met atherogene eigenschappen; dat wil zeggen dat deze lipoproteinen schadelijk zijn voor de vaatwand en hart- en vaatziekten veroorzaken. Vooral bij abdominale obesitas (Er is sprake van obesitas of ernstig overgewicht bij een Body Mass Index (BMI) ≥ 30 kg/m2.) (veel buikvet) neemt de hoeveelheid triglyceriden toe, terwijl het ‘goede’ HDL-cholesterol (Hoge Dichtheid Lipoproteïnen. HDL wordt het 'goede cholesterol' genoemd. HDL transporteert het teveel aan cholesterol in LDL naar de lever. Via de lever komt het cholesterol in de darmen en verlaat het het lichaam via de ontlasting.) afneemt (NHG et al. 2019NHG, NIV, NVvC, Multidisciplinaire Richtlijn Cardiovasculair Risicomanagement (CVRM). Derde herziening, Utrecht (2019); Mach et al. 2019Mach, F, Baigent, C, Catapano, AL., Koskinas, KC., Casula, M, Badimon, L, Chapman, JM., De Backer, GG., Delgado, V, Ference, BA., Graham, IM., Halliday, A, Landmesser, U, Mihaylova, B, Pedersen, TR., Riccardi, G, Richter, D.J., Sabatine, MS., Taskinen, M, Tokgozoglu, L, Wiklund, O, ESC Scientific Document Group, Mueller, C, Drexel, H, Aboyans, V, Corsini, A, Doehner, W, Farnier, M, Gigante, B, Kayikcioglu, M, Krstacic, G, Lambrinou, E, Lewis, BS., Masip, J, Moulin, P, Petersen, S, Petronio, ASonia, Piepoli, MFrancesco, ó, X, äber, L, Ray, KK., Reiner, Ž, Riesen, WF., Roffi, M, Schmid, J, Shlyakhto, E, Simpson, IA., Stroes, E, Sudano, I, Tselepis, AD., Viigimaa, M, Vindis, C, Vonbank, A, Vrablik, M, Vrsalovic, M, Zamorano, L, Collet, J, Koskinas, KC., Casula, M, Badimon, L, Chapman, JM., De Backer, GG., Delgado, V, Ference, BA., Graham, IM., Halliday, A, Landmesser, U, Mihaylova, B, Pedersen, TR., Riccardi, G, Richter, D.J., Sabatine, MS., Taskinen, M, Tokgozoglu, L, Wiklund, O, Windecker, S, Aboyans, V, Baigent, C, Collet, J, Dean, V, Delgado, V, Fitzsimons, D, Gale, CP., Grobbee, D, Halvorsen, S, Hindricks, G, Iung, B, üni, P, Katus, HA., Landmesser, U, Leclercq, C, Lettino, M, Lewis, BS., Merkely, B, Mueller, C, Petersen, S, Petronio, ASonia, Richter, D.J., Roffi, M, Shlyakhto, E, Simpson, IA., Sousa-Uva, M, Touyz, RM., Nibouche, D, Zelveian, PH., Siostrzonek, P, Najafov, R, van de Borne, P, Pojskic, B, Postadzhiyan, A, Kypris, L, Špinar, Ř, Larsen, MLytken, Eldin, HSalah, Viigimaa, M, Strandberg, TE., ères, J, Agladze, R, Laufs, U, Rallidis, L, Bajnok, Á, ónsson, Ö, Maher, V, Henkin, Y, Gulizia, MMassimo, Mussagaliyeva, A, Bajraktari, G, Kerimkulova, A, Latkovskis, G, Hamoui, O, Slapikas, R, Visser, L, Dingli, P, Ivanov, V, Boskovic, A, Nazzi, M, Visseren, F, Mitevska, I, øl, K, Jankowski, P, Fontes-Carvalho, R, Gaita, D, Ezhov, M, Foscoli, M, Giga, V, Pella, D, Fras, Z, de Isla, LPerez, öm, E, Lehmann, R, Abid, L, Ozdogan, O, Mitchenko, O, Patel, RS., 2019 ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias: lipid modification to reduce cardiovascular risk (2019)).
Door lichaamsbeweging stijgt HDL-cholesterol
Regelmatige lichamelijke activiteit verhoogt het gehalte aan HDL-cholesterol en kan bijdragen aan een laag LDL-cholesterol- en triglyceride-gehalte in het bloed. Bewegen heeft meer invloed op HDL-cholesterol dan op LDL-cholesterol en triglyceriden (Mann et al. 2014Mann, S, Beedie, C, Jimenez, A, Differential effects of aerobic exercise, resistance training and combined exercise modalities on cholesterol and the lipid profile: review, synthesis and recommendations. (2014); Mach et al. 2019Mach, F, Baigent, C, Catapano, AL., Koskinas, KC., Casula, M, Badimon, L, Chapman, JM., De Backer, GG., Delgado, V, Ference, BA., Graham, IM., Halliday, A, Landmesser, U, Mihaylova, B, Pedersen, TR., Riccardi, G, Richter, D.J., Sabatine, MS., Taskinen, M, Tokgozoglu, L, Wiklund, O, ESC Scientific Document Group, Mueller, C, Drexel, H, Aboyans, V, Corsini, A, Doehner, W, Farnier, M, Gigante, B, Kayikcioglu, M, Krstacic, G, Lambrinou, E, Lewis, BS., Masip, J, Moulin, P, Petersen, S, Petronio, ASonia, Piepoli, MFrancesco, ó, X, äber, L, Ray, KK., Reiner, Ž, Riesen, WF., Roffi, M, Schmid, J, Shlyakhto, E, Simpson, IA., Stroes, E, Sudano, I, Tselepis, AD., Viigimaa, M, Vindis, C, Vonbank, A, Vrablik, M, Vrsalovic, M, Zamorano, L, Collet, J, Koskinas, KC., Casula, M, Badimon, L, Chapman, JM., De Backer, GG., Delgado, V, Ference, BA., Graham, IM., Halliday, A, Landmesser, U, Mihaylova, B, Pedersen, TR., Riccardi, G, Richter, D.J., Sabatine, MS., Taskinen, M, Tokgozoglu, L, Wiklund, O, Windecker, S, Aboyans, V, Baigent, C, Collet, J, Dean, V, Delgado, V, Fitzsimons, D, Gale, CP., Grobbee, D, Halvorsen, S, Hindricks, G, Iung, B, üni, P, Katus, HA., Landmesser, U, Leclercq, C, Lettino, M, Lewis, BS., Merkely, B, Mueller, C, Petersen, S, Petronio, ASonia, Richter, D.J., Roffi, M, Shlyakhto, E, Simpson, IA., Sousa-Uva, M, Touyz, RM., Nibouche, D, Zelveian, PH., Siostrzonek, P, Najafov, R, van de Borne, P, Pojskic, B, Postadzhiyan, A, Kypris, L, Špinar, Ř, Larsen, MLytken, Eldin, HSalah, Viigimaa, M, Strandberg, TE., ères, J, Agladze, R, Laufs, U, Rallidis, L, Bajnok, Á, ónsson, Ö, Maher, V, Henkin, Y, Gulizia, MMassimo, Mussagaliyeva, A, Bajraktari, G, Kerimkulova, A, Latkovskis, G, Hamoui, O, Slapikas, R, Visser, L, Dingli, P, Ivanov, V, Boskovic, A, Nazzi, M, Visseren, F, Mitevska, I, øl, K, Jankowski, P, Fontes-Carvalho, R, Gaita, D, Ezhov, M, Foscoli, M, Giga, V, Pella, D, Fras, Z, de Isla, LPerez, öm, E, Lehmann, R, Abid, L, Ozdogan, O, Mitchenko, O, Patel, RS., 2019 ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias: lipid modification to reduce cardiovascular risk (2019)). Het gaat bij bewegen zowel om aerobe inspanning zoals wandelen, hardlopen en fietsen als om krachttraining en spier- en botversterkende oefeningen.
De Gezondheidsraad adviseert om minstens 150 minuten per week matig intensief te bewegen, verdeeld over verschillende dagen en op zijn minst tweemaal per week spier- en botversterkende oefeningen te doen (Gezondheidsraad 2017Gezondheidsraad, Beweegrichtlijnen 2017, Den Haag (2017)).
Overmatig alcoholgebruik verhoogt LDL-cholesterol
De relatie van alcohol met cholesterol is complex. Alcoholgebruik verhoogt het HDL-cholesterol, maar zónder dat dit resulteert in een gunstig effect op de bloedvaten. Daarnaast kan door een hoge alcoholconsumptie het LDL-cholesterol en triglyceride-gehalte stijgen (Mach et al. 2019Mach, F, Baigent, C, Catapano, AL., Koskinas, KC., Casula, M, Badimon, L, Chapman, JM., De Backer, GG., Delgado, V, Ference, BA., Graham, IM., Halliday, A, Landmesser, U, Mihaylova, B, Pedersen, TR., Riccardi, G, Richter, D.J., Sabatine, MS., Taskinen, M, Tokgozoglu, L, Wiklund, O, ESC Scientific Document Group, Mueller, C, Drexel, H, Aboyans, V, Corsini, A, Doehner, W, Farnier, M, Gigante, B, Kayikcioglu, M, Krstacic, G, Lambrinou, E, Lewis, BS., Masip, J, Moulin, P, Petersen, S, Petronio, ASonia, Piepoli, MFrancesco, ó, X, äber, L, Ray, KK., Reiner, Ž, Riesen, WF., Roffi, M, Schmid, J, Shlyakhto, E, Simpson, IA., Stroes, E, Sudano, I, Tselepis, AD., Viigimaa, M, Vindis, C, Vonbank, A, Vrablik, M, Vrsalovic, M, Zamorano, L, Collet, J, Koskinas, KC., Casula, M, Badimon, L, Chapman, JM., De Backer, GG., Delgado, V, Ference, BA., Graham, IM., Halliday, A, Landmesser, U, Mihaylova, B, Pedersen, TR., Riccardi, G, Richter, D.J., Sabatine, MS., Taskinen, M, Tokgozoglu, L, Wiklund, O, Windecker, S, Aboyans, V, Baigent, C, Collet, J, Dean, V, Delgado, V, Fitzsimons, D, Gale, CP., Grobbee, D, Halvorsen, S, Hindricks, G, Iung, B, üni, P, Katus, HA., Landmesser, U, Leclercq, C, Lettino, M, Lewis, BS., Merkely, B, Mueller, C, Petersen, S, Petronio, ASonia, Richter, D.J., Roffi, M, Shlyakhto, E, Simpson, IA., Sousa-Uva, M, Touyz, RM., Nibouche, D, Zelveian, PH., Siostrzonek, P, Najafov, R, van de Borne, P, Pojskic, B, Postadzhiyan, A, Kypris, L, Špinar, Ř, Larsen, MLytken, Eldin, HSalah, Viigimaa, M, Strandberg, TE., ères, J, Agladze, R, Laufs, U, Rallidis, L, Bajnok, Á, ónsson, Ö, Maher, V, Henkin, Y, Gulizia, MMassimo, Mussagaliyeva, A, Bajraktari, G, Kerimkulova, A, Latkovskis, G, Hamoui, O, Slapikas, R, Visser, L, Dingli, P, Ivanov, V, Boskovic, A, Nazzi, M, Visseren, F, Mitevska, I, øl, K, Jankowski, P, Fontes-Carvalho, R, Gaita, D, Ezhov, M, Foscoli, M, Giga, V, Pella, D, Fras, Z, de Isla, LPerez, öm, E, Lehmann, R, Abid, L, Ozdogan, O, Mitchenko, O, Patel, RS., 2019 ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias: lipid modification to reduce cardiovascular risk (2019); www.hartwijzer.nl/alcohol).
Roken beïnvloedt effect LDL-cholesterol
Roken beschadigt de vaatwand, waardoor LDL-cholesterol makkelijker aan de vaatwand hecht. Hierdoor versnelt roken het proces van atherosclerose (Mach et al. 2019Mach, F, Baigent, C, Catapano, AL., Koskinas, KC., Casula, M, Badimon, L, Chapman, JM., De Backer, GG., Delgado, V, Ference, BA., Graham, IM., Halliday, A, Landmesser, U, Mihaylova, B, Pedersen, TR., Riccardi, G, Richter, D.J., Sabatine, MS., Taskinen, M, Tokgozoglu, L, Wiklund, O, ESC Scientific Document Group, Mueller, C, Drexel, H, Aboyans, V, Corsini, A, Doehner, W, Farnier, M, Gigante, B, Kayikcioglu, M, Krstacic, G, Lambrinou, E, Lewis, BS., Masip, J, Moulin, P, Petersen, S, Petronio, ASonia, Piepoli, MFrancesco, ó, X, äber, L, Ray, KK., Reiner, Ž, Riesen, WF., Roffi, M, Schmid, J, Shlyakhto, E, Simpson, IA., Stroes, E, Sudano, I, Tselepis, AD., Viigimaa, M, Vindis, C, Vonbank, A, Vrablik, M, Vrsalovic, M, Zamorano, L, Collet, J, Koskinas, KC., Casula, M, Badimon, L, Chapman, JM., De Backer, GG., Delgado, V, Ference, BA., Graham, IM., Halliday, A, Landmesser, U, Mihaylova, B, Pedersen, TR., Riccardi, G, Richter, D.J., Sabatine, MS., Taskinen, M, Tokgozoglu, L, Wiklund, O, Windecker, S, Aboyans, V, Baigent, C, Collet, J, Dean, V, Delgado, V, Fitzsimons, D, Gale, CP., Grobbee, D, Halvorsen, S, Hindricks, G, Iung, B, üni, P, Katus, HA., Landmesser, U, Leclercq, C, Lettino, M, Lewis, BS., Merkely, B, Mueller, C, Petersen, S, Petronio, ASonia, Richter, D.J., Roffi, M, Shlyakhto, E, Simpson, IA., Sousa-Uva, M, Touyz, RM., Nibouche, D, Zelveian, PH., Siostrzonek, P, Najafov, R, van de Borne, P, Pojskic, B, Postadzhiyan, A, Kypris, L, Špinar, Ř, Larsen, MLytken, Eldin, HSalah, Viigimaa, M, Strandberg, TE., ères, J, Agladze, R, Laufs, U, Rallidis, L, Bajnok, Á, ónsson, Ö, Maher, V, Henkin, Y, Gulizia, MMassimo, Mussagaliyeva, A, Bajraktari, G, Kerimkulova, A, Latkovskis, G, Hamoui, O, Slapikas, R, Visser, L, Dingli, P, Ivanov, V, Boskovic, A, Nazzi, M, Visseren, F, Mitevska, I, øl, K, Jankowski, P, Fontes-Carvalho, R, Gaita, D, Ezhov, M, Foscoli, M, Giga, V, Pella, D, Fras, Z, de Isla, LPerez, öm, E, Lehmann, R, Abid, L, Ozdogan, O, Mitchenko, O, Patel, RS., 2019 ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias: lipid modification to reduce cardiovascular risk (2019); www.hartwijzer.nl/roken).
Verhoogd LDL-cholesterol risicofactor voor hart- en vaatziekten
LDL-cholesterol-deeltjes bevatten veel cholesterol en zijn zeer atherogeen. Mensen met een langdurig verhoogd LDL-cholesterol lopen daardoor een verhoogd risico op atherosclerose. Doordat vaten dichtslibben door plaques (verdikkingen) raken bloedvaten gedeeltelijk of volledig afgesloten en ontstaat zuurstoftekort achter de afsluiting. Atherosclerose (Een vernauwing van de slagaders als gevolg van plaquevorming en trombusvorming.) is een belangrijke oorzaak van hart- en vaatziekten, waaronder angina pectoris, acuut myocardinfarct en beroerte (NHG et al. 2019NHG, NIV, NVvC, Multidisciplinaire Richtlijn Cardiovasculair Risicomanagement (CVRM). Derde herziening, Utrecht (2019); Mach et al. 2019Mach, F, Baigent, C, Catapano, AL., Koskinas, KC., Casula, M, Badimon, L, Chapman, JM., De Backer, GG., Delgado, V, Ference, BA., Graham, IM., Halliday, A, Landmesser, U, Mihaylova, B, Pedersen, TR., Riccardi, G, Richter, D.J., Sabatine, MS., Taskinen, M, Tokgozoglu, L, Wiklund, O, ESC Scientific Document Group, Mueller, C, Drexel, H, Aboyans, V, Corsini, A, Doehner, W, Farnier, M, Gigante, B, Kayikcioglu, M, Krstacic, G, Lambrinou, E, Lewis, BS., Masip, J, Moulin, P, Petersen, S, Petronio, ASonia, Piepoli, MFrancesco, ó, X, äber, L, Ray, KK., Reiner, Ž, Riesen, WF., Roffi, M, Schmid, J, Shlyakhto, E, Simpson, IA., Stroes, E, Sudano, I, Tselepis, AD., Viigimaa, M, Vindis, C, Vonbank, A, Vrablik, M, Vrsalovic, M, Zamorano, L, Collet, J, Koskinas, KC., Casula, M, Badimon, L, Chapman, JM., De Backer, GG., Delgado, V, Ference, BA., Graham, IM., Halliday, A, Landmesser, U, Mihaylova, B, Pedersen, TR., Riccardi, G, Richter, D.J., Sabatine, MS., Taskinen, M, Tokgozoglu, L, Wiklund, O, Windecker, S, Aboyans, V, Baigent, C, Collet, J, Dean, V, Delgado, V, Fitzsimons, D, Gale, CP., Grobbee, D, Halvorsen, S, Hindricks, G, Iung, B, üni, P, Katus, HA., Landmesser, U, Leclercq, C, Lettino, M, Lewis, BS., Merkely, B, Mueller, C, Petersen, S, Petronio, ASonia, Richter, D.J., Roffi, M, Shlyakhto, E, Simpson, IA., Sousa-Uva, M, Touyz, RM., Nibouche, D, Zelveian, PH., Siostrzonek, P, Najafov, R, van de Borne, P, Pojskic, B, Postadzhiyan, A, Kypris, L, Špinar, Ř, Larsen, MLytken, Eldin, HSalah, Viigimaa, M, Strandberg, TE., ères, J, Agladze, R, Laufs, U, Rallidis, L, Bajnok, Á, ónsson, Ö, Maher, V, Henkin, Y, Gulizia, MMassimo, Mussagaliyeva, A, Bajraktari, G, Kerimkulova, A, Latkovskis, G, Hamoui, O, Slapikas, R, Visser, L, Dingli, P, Ivanov, V, Boskovic, A, Nazzi, M, Visseren, F, Mitevska, I, øl, K, Jankowski, P, Fontes-Carvalho, R, Gaita, D, Ezhov, M, Foscoli, M, Giga, V, Pella, D, Fras, Z, de Isla, LPerez, öm, E, Lehmann, R, Abid, L, Ozdogan, O, Mitchenko, O, Patel, RS., 2019 ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias: lipid modification to reduce cardiovascular risk (2019)).
Er is veel onderzoek gedaan naar het verlagen van het LDL-cholesterol gehalte met lipidenverlagende medicatie (waaronder statines, ezetimibe of PCSK9-antilichamen) en het risico op hart- en vaatziekten. Elke vermindering met 1 mmol/liter van het LDL-cholesterol leidt tot een verlaging met 20-25% in het aantal myocardinfarcten en overlijden door hart- en vaatziekten (NHG et al. 2019NHG, NIV, NVvC, Multidisciplinaire Richtlijn Cardiovasculair Risicomanagement (CVRM). Derde herziening, Utrecht (2019)).
Hoog HDL-cholesterol verlaagt het risico op hart- en vaatziekten
Mensen met een hoog HDL-cholesterol hebben gemiddeld genomen een kleinere kans op hart- en vaatziekten maar het verklarende mechanisme hiervoor is nog deels onbekend. In het verleden zijn verschillende medicijnen onderzocht die HDL-cholesterol verhogen, maar tot nu toe werd niet aangetoond dat dit ook leidt tot vermindering van het aantal hartinfarcten en beroertes. Vermoedelijk is voor het risico op hart- en vaatziekten niet alleen de concentratie van HDL-cholesterol van belang, maar vooral ook de mate waarin de HDL-lipoproteïnen in staat zijn om cholesterol op te nemen uit de bloedvaten. De manier waaróp HDL-cholesterol verhoogd wordt, is dus vermoedelijk belangrijker dan de bereikte waarde zelf. Aangenomen wordt dat lichaamsbeweging en gewichtsreductie manieren zijn om HDL-cholesterol te verhogen op een manier die het risico op hart- en vaatziekten wél verlaagt (Mach et al. 2019Mach, F, Baigent, C, Catapano, AL., Koskinas, KC., Casula, M, Badimon, L, Chapman, JM., De Backer, GG., Delgado, V, Ference, BA., Graham, IM., Halliday, A, Landmesser, U, Mihaylova, B, Pedersen, TR., Riccardi, G, Richter, D.J., Sabatine, MS., Taskinen, M, Tokgozoglu, L, Wiklund, O, ESC Scientific Document Group, Mueller, C, Drexel, H, Aboyans, V, Corsini, A, Doehner, W, Farnier, M, Gigante, B, Kayikcioglu, M, Krstacic, G, Lambrinou, E, Lewis, BS., Masip, J, Moulin, P, Petersen, S, Petronio, ASonia, Piepoli, MFrancesco, ó, X, äber, L, Ray, KK., Reiner, Ž, Riesen, WF., Roffi, M, Schmid, J, Shlyakhto, E, Simpson, IA., Stroes, E, Sudano, I, Tselepis, AD., Viigimaa, M, Vindis, C, Vonbank, A, Vrablik, M, Vrsalovic, M, Zamorano, L, Collet, J, Koskinas, KC., Casula, M, Badimon, L, Chapman, JM., De Backer, GG., Delgado, V, Ference, BA., Graham, IM., Halliday, A, Landmesser, U, Mihaylova, B, Pedersen, TR., Riccardi, G, Richter, D.J., Sabatine, MS., Taskinen, M, Tokgozoglu, L, Wiklund, O, Windecker, S, Aboyans, V, Baigent, C, Collet, J, Dean, V, Delgado, V, Fitzsimons, D, Gale, CP., Grobbee, D, Halvorsen, S, Hindricks, G, Iung, B, üni, P, Katus, HA., Landmesser, U, Leclercq, C, Lettino, M, Lewis, BS., Merkely, B, Mueller, C, Petersen, S, Petronio, ASonia, Richter, D.J., Roffi, M, Shlyakhto, E, Simpson, IA., Sousa-Uva, M, Touyz, RM., Nibouche, D, Zelveian, PH., Siostrzonek, P, Najafov, R, van de Borne, P, Pojskic, B, Postadzhiyan, A, Kypris, L, Špinar, Ř, Larsen, MLytken, Eldin, HSalah, Viigimaa, M, Strandberg, TE., ères, J, Agladze, R, Laufs, U, Rallidis, L, Bajnok, Á, ónsson, Ö, Maher, V, Henkin, Y, Gulizia, MMassimo, Mussagaliyeva, A, Bajraktari, G, Kerimkulova, A, Latkovskis, G, Hamoui, O, Slapikas, R, Visser, L, Dingli, P, Ivanov, V, Boskovic, A, Nazzi, M, Visseren, F, Mitevska, I, øl, K, Jankowski, P, Fontes-Carvalho, R, Gaita, D, Ezhov, M, Foscoli, M, Giga, V, Pella, D, Fras, Z, de Isla, LPerez, öm, E, Lehmann, R, Abid, L, Ozdogan, O, Mitchenko, O, Patel, RS., 2019 ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias: lipid modification to reduce cardiovascular risk (2019)).
Gevolgen van een hoog triglyceridegehalte zijn minder duidelijk
Extreem verhoogde triglyceriden (>10 mmol/L) kunnen acute alvleeskieronsteking (pancreatitis) veroorzaken. Dit is een (niet veel voorkomend) ernstig ziektebeeld dat in sommige gevallen levensbedreigend kan zijn. Mild verhoogde triglyceridewaarden kunnen bijdragen aan het risico op hart- en vaatziekten, hoewel in minder sterke mate dan LDL-cholesterol. Verhoging van de triglyceriden heeft invloed op de samenstelling en eigenschappen van (V)LDL-cholesterol deeltjes (lipoproteïnen), waardoor deze (V)LDL-deeltjes meer schadelijke eigenschappen krijgen die kunnen bijdragen aan het ontstaan van atherosclerose. Bovendien leidt een verhoogde concentratie triglyceriden tot afname van HDL-cholesterol (NHG et al. 2019NHG, NIV, NVvC, Multidisciplinaire Richtlijn Cardiovasculair Risicomanagement (CVRM). Derde herziening, Utrecht (2019)).
Cholesterol en andere risicofactoren beïnvloeden elkaar
Een hoog cholesterol is een van de risicofactoren voor hart- en vaatziekten. Hoe hoger de totaalcholesterol/HDL-cholesterol ratio is, hoe hoger het risico. Voor een goede inschatting van het individuele risico op hart- en vaatziekten, is het goed om ook naar andere risicofactoren te kijken. Te denken valt aan roken, geslacht, alcoholgebruik, voeding, psychosociale risicofactoren, lichamelijke inactiviteit, systolische bloeddruk en body-mass index (BMI (Body Mass Index. De BMI is een index die de verhouding tussen lengte en gewicht bij een persoon weergeeft. De BMI wordt veel gebruikt om een indicatie te krijgen of er sprake is van overgewicht of ondergewicht.)), maar ook bestaande aandoeningen, nierschade en familiaire belasting. Zo is het mogelijk om met een verhoogd cholesterol toch een laag risico op hart- en vaatziekten te hebben. Het nadelige effect van verhoogd cholesterol kan namelijk worden ‘gecompenseerd’ door gunstige waarden van andere risicofactoren (NHG et al. 2019NHG, NIV, NVvC, Multidisciplinaire Richtlijn Cardiovasculair Risicomanagement (CVRM). Derde herziening, Utrecht (2019)). Zie ook onder ‘Definities van cholesterol’.
Meer informatie
Hoog cholesterol kan erfelijk zijn
Vetstofwisseling is voor een deel genetisch bepaald. Dit betekent dat dyslipidemieën overerfbaar zijn. In sommige families komen op jonge leeftijd, ondanks een gezonde leefstijl, hoge cholesterolniveaus voor. Familiaire hypercholesterolemie komt bij ongeveer 1: 250 mensen voor en is de meest voorkomende dyslipidemie. Mensen die hier aan lijden hebben een sterk verhoogd LDL-cholesterol doordat de lever niet goed in staat is om het cholesterol uit het bloed te verwijderen. Zij hebben daardoor al op jonge leeftijd een sterk verhoogd risico op hart- en vaatziekten (Mach et al. 2019Mach, F, Baigent, C, Catapano, AL., Koskinas, KC., Casula, M, Badimon, L, Chapman, JM., De Backer, GG., Delgado, V, Ference, BA., Graham, IM., Halliday, A, Landmesser, U, Mihaylova, B, Pedersen, TR., Riccardi, G, Richter, D.J., Sabatine, MS., Taskinen, M, Tokgozoglu, L, Wiklund, O, ESC Scientific Document Group, Mueller, C, Drexel, H, Aboyans, V, Corsini, A, Doehner, W, Farnier, M, Gigante, B, Kayikcioglu, M, Krstacic, G, Lambrinou, E, Lewis, BS., Masip, J, Moulin, P, Petersen, S, Petronio, ASonia, Piepoli, MFrancesco, ó, X, äber, L, Ray, KK., Reiner, Ž, Riesen, WF., Roffi, M, Schmid, J, Shlyakhto, E, Simpson, IA., Stroes, E, Sudano, I, Tselepis, AD., Viigimaa, M, Vindis, C, Vonbank, A, Vrablik, M, Vrsalovic, M, Zamorano, L, Collet, J, Koskinas, KC., Casula, M, Badimon, L, Chapman, JM., De Backer, GG., Delgado, V, Ference, BA., Graham, IM., Halliday, A, Landmesser, U, Mihaylova, B, Pedersen, TR., Riccardi, G, Richter, D.J., Sabatine, MS., Taskinen, M, Tokgozoglu, L, Wiklund, O, Windecker, S, Aboyans, V, Baigent, C, Collet, J, Dean, V, Delgado, V, Fitzsimons, D, Gale, CP., Grobbee, D, Halvorsen, S, Hindricks, G, Iung, B, üni, P, Katus, HA., Landmesser, U, Leclercq, C, Lettino, M, Lewis, BS., Merkely, B, Mueller, C, Petersen, S, Petronio, ASonia, Richter, D.J., Roffi, M, Shlyakhto, E, Simpson, IA., Sousa-Uva, M, Touyz, RM., Nibouche, D, Zelveian, PH., Siostrzonek, P, Najafov, R, van de Borne, P, Pojskic, B, Postadzhiyan, A, Kypris, L, Špinar, Ř, Larsen, MLytken, Eldin, HSalah, Viigimaa, M, Strandberg, TE., ères, J, Agladze, R, Laufs, U, Rallidis, L, Bajnok, Á, ónsson, Ö, Maher, V, Henkin, Y, Gulizia, MMassimo, Mussagaliyeva, A, Bajraktari, G, Kerimkulova, A, Latkovskis, G, Hamoui, O, Slapikas, R, Visser, L, Dingli, P, Ivanov, V, Boskovic, A, Nazzi, M, Visseren, F, Mitevska, I, øl, K, Jankowski, P, Fontes-Carvalho, R, Gaita, D, Ezhov, M, Foscoli, M, Giga, V, Pella, D, Fras, Z, de Isla, LPerez, öm, E, Lehmann, R, Abid, L, Ozdogan, O, Mitchenko, O, Patel, RS., 2019 ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias: lipid modification to reduce cardiovascular risk (2019)). Vroege diagnose en behandeling verlaagt het risico op hart- en vaatziekten.
Geschat wordt dat er in Nederland ongeveer 70.000 mensen met familiaire hypercholesterolemie zijn. Er zijn ruim 28.000 mensen met een familiaire hypercholesterolemie opgespoord via huisartsen, specialisten en een bevolkingsonderzoek ‘Opsporing familiaire hypercholesterolemie’, dat per 1 januari 2014 is beëindigd. Diagnostiek gebeurt nu alleen nog op indicatie.
Meer informatie
- J.A.N. Dorresteijn (Universitair Medisch Centrum Utrecht)
- J.M. Geleijnse (WUR (Wageningen University &Research))
- L. Jabaaij (RIVM)