Zowel genen als omgeving belangrijk in ontstaan schizofrenie

Schizofrenie ontwikkelt zich door een complexe wisselwerking tussen genetische factoren en omgevingsinvloeden (Kendler et al. 2003Kendler, K.S., Sullivan, PF., Neale, M.C., Schizophrenia as a Complex Trait (2003)). Of en in welke mate genetische kwetsbaarheid tot psychose leidt, wordt mede bepaald door invloeden uit de omgeving. De invloed daarvan zal per persoon verschillen, omdat mensen verschillen in genetische kwetsbaarheid en de reactie op hun omgeving (Veling et al. 2017Veling, W., Bak, M., Boonstra, N., Castelein, S., Gaag, M., Gijsman, H., van Gool, R., Kleiwegt, H., Lansen, M., de Pater, M., Pijnenborg, M., Rosema, B. S., Sommer, I., van Weeghel, J., van Veelen, N., Zorgstandaard Psychose, Utrecht (2017)).

Risico op schizofrenie neemt toe met genetisch verwantschap 

Genetische factoren spelen een rol in het risico op het ontstaan van schizofrenie. Desondanks komen in de familiegeschiedenis van de meeste mensen met schizofrenie geen psychosen voor. Eeneiige tweelingbroers of -zussen van iemand met schizofrenie hebben het hoogste risico op het krijgen van schizofrenie (40-48%). Voor andere eerste- en tweedegraads familieleden ligt het risico tussen de 6-17%, afhankelijk van de grootte van de genetische verwantschap met een familielid met schizofrenie. 

Hogere urbanisatiegraad leidt tot hoger risico

Mensen die opgroeien in de stad hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van schizofrenie. De reden hiervan is niet bekend. Factoren die mogelijk een rol spelen zijn bijvoorbeeld blootstelling aan infecties en verontreinigende stoffen, effecten van de buurt en de sociale omgeving. 

Jaargetijde van geboorte beïnvloedt risico op schizofrenie

Mensen die zijn geboren in de winter of lente hebben een verhoogd risico op het krijgen van schizofrenie, terwijl mensen die in de zomermaanden zijn geboren juist een verlaagd risico hebben. Dit effect geldt met name voor het noordelijk halfrond. In Nederland hebben mensen geboren in mei of juni een 14% hogere kans schizofrenie te ontwikkelen dan mensen geboren in augustus of september. Mogelijke verklaringen zijn een hogere blootstelling aan virussen tijdens de geboorte en een lage blootstelling aan vitamine D tijdens de zwangerschap. 

Tabel: risicofactoren voor de ontwikkeling van schizofrenie

Meer informatie 

• Definities: schizofrenie 
• Definities: schizofrenie versus psychotische stoornis 

Schizofrenie veroorzaakt problemen in sociaal en beroepsmatig functioneren

Mensen met schizofrenie ondervinden op diverse gebieden beperkingen als gevolg van hun ziekte. Aandachts- en concentratieproblemen als gevolg van schizofrenie kunnen leiden tot uitval uit studie of werk. Dit kan achterstanden veroorzaken op het gebied van werk en inkomen, sociaal netwerk en fysieke gezondheid. Dit geldt vooral voor mensen die meerdere malen een psychose hebben doorgemaakt en/of blijvende beperkingen in hun functioneren ervaren. Ook kunnen er als gevolg van verlies van contact met de werkelijkheid problemen zijn met zelfzorg en het zelfstandig voeren van een huishouding. Een onbekend aantal mensen met schizofrenie woont in een psychiatrisch ziekenhuis of beschermde woonvorm, of leeft op straat (Veling et al. 2017Veling, W., Bak, M., Boonstra, N., Castelein, S., Gaag, M., Gijsman, H., van Gool, R., Kleiwegt, H., Lansen, M., de Pater, M., Pijnenborg, M., Rosema, B. S., Sommer, I., van Weeghel, J., van Veelen, N., Zorgstandaard Psychose, Utrecht (2017); van Alphen et al. 2012van Alphen, C., Ammeraal, M., Blanke, C., Boonstra, N., Boumans, H., Bruggeman, R., Dekker, F. L., van Duin, D., van Ewijk, W. M., Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, Castelein, S., Multidisciplinaire richtlijn schizofrenie, Utrecht (2012); American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force. 2014American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014)).

Mensen met schizofrenie hebben lagere kwaliteit van leven 

Voor het meten van kwaliteit van leven worden verschillende indicatoren gebruikt, zoals fysiek functioneren, rolbeperking en vitaliteit. Mensen met schizofrenie hebben volgens de SF-36 Medical Outcomes Study 36-Item Short Form Health Survey. Vragenlijst voor het meten van kwaliteit van leven. (Medical Outcomes Study 36-Item Short Form Health Survey. Vragenlijst voor het meten van kwaliteit van leven.)-vragenlijst een aanzienlijk lagere algemene gezondheidsperceptie en ervaren meer rolbeperkingen dan de algemene bevolking. Daarnaast geven ze aan op sociaal vlak slechter te functioneren en zich minder vitaal te voelen (Ravelli & Bijl 2000Ravelli, A. C. J., Bijl, R. V., Current and residual functional disability associated with psychopathology: findings from the Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study (NEMESIS). (2000)).  

Schizofrenie gaat vaak gepaard met andere stoornissen 

Mensen met schizofrenie hebben daarnaast vaak één of meerdere middelen-gerelateerde stoornissen. Zo hebben de meeste mensen met schizofrenie een rookverslaving (odds-ratio Een odds-ratio is de verhouding van twee ‘odds’. Een odds is de kans dat een gebeurtenis zich voordoet in groep a (p) gedeeld door de kans dat een gebeurtenis zich niet voordoet in die groep (1-p). (Een odds-ratio is de verhouding van twee ‘odds’. Een odds is de kans dat een gebeurtenis zich voordoet in groep a (p) gedeeld door de kans dat een gebeurtenis zich niet voordoet in die groep (1-p).) van 5.9). Andere stoornissen die vaak optreden naast schizofrenie zijn angststoornissen, obsessieve-compulsieve stoornis en de paniekstoornis. Ook kan er sprake zijn van agressie, agitatie en suïcidaliteit (American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force. 2014American Psychiatric Association. DSM-5 Task Force., Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5, Washington, D.C. (2014); van Alphen et al. 2012van Alphen, C., Ammeraal, M., Blanke, C., Boonstra, N., Boumans, H., Bruggeman, R., Dekker, F. L., van Duin, D., van Ewijk, W. M., Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, Castelein, S., Multidisciplinaire richtlijn schizofrenie, Utrecht (2012); de Leon & Diaz 2005de Leon, J, Diaz, FJ., A meta-analysis of worldwide studies demonstrates an association between schizophrenia and tobacco smoking behaviors (2005)). Een hogere mate van comorbiditeit Het tegelijkertijd hebben van twee of meer stoornissen of aandoeningen bij een patiënt  (Het tegelijkertijd hebben van twee of meer stoornissen of aandoeningen bij een patiënt ) is geassocieerd met grotere verstoringen in het functioneren (Ravelli & Bijl 2000Ravelli, A. C. J., Bijl, R. V., Current and residual functional disability associated with psychopathology: findings from the Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study (NEMESIS). (2000)).