Integrale aanpak resistentie

De aanpak van antibioticaresistentie richt zich niet alleen op de zorgsector, maar op alle terreinen waar de gezondheid van mensen wordt bedreigd door antibioticaresistente bacteriën: de zorg, dieren, voedsel en milieu. Antibiotica en resistente bacteriën kunnen bijvoorbeeld vanuit mens en dier in het water of de bodem terecht komen. De aanpak is integraal en wordt ook de One Health benadering genoemd. Daarbij is er specifiek aandacht voor innovatie zoals de ontwikkeling van nieuwe medicijnen, snellere diagnostiek en alternatieve behandelingen die er op gericht zijn het gebruik van antibiotica Antibiotica zijn medicijnen die bacteriën doden of remmen in de groei. Er zijn verschillende groepen antibiotica die onderling verschillen in chemische structuur. Daardoor zijn niet alle antibiotica tegen dezelfde bacteriën effectief.  (Antibiotica zijn medicijnen die bacteriën doden of remmen in de groei. Er zijn verschillende groepen antibiotica die onderling verschillen in chemische structuur. Daardoor zijn niet alle antibiotica tegen dezelfde bacteriën effectief. ) terug te dringen. Daarnaast is internationale samenwerking erg belangrijk, omdat resistente bacteriën zich over landsgrenzen kunnen verspreiden. Deze integrale aanpak van antibioticaresistentie is in juni 2015 door het Kabinet gepresenteerd. Daarbij heeft het kabinet een aantal maatregelen aangekondigd waarmee ze de aanpak van antibioticaresistentie wil intensiveren. Informatie over de voortgang daarvan staat hier: Kamerbrief over Voortgang aanpak antibioticaresistentie

Preventie gericht op drie pijlers

Op VZinfo.nl ligt de nadruk op preventie van antimicrobiële resistentie. Deze bestaat uit drie pijlers:

• Bevorderen van zorgvuldig gebruik van antimicrobiële middelen bij mensen en dieren om ontstaan van resistentie tegen te gaan. 
• Tegengaan van verspreiding van resistente micro-organismen tussen mensen, tussen dieren en tussen mensen en dieren.
• Surveillance Een systeem dat (actueel) inzicht geeft in de ontwikkeling van het vóórkomen van zowel infectieziekten als ziekteverwekkers. Dit houdt in de systematische verzameling, analyse en interpretatie van gegevens en vervolgens de rapportage. (Een systeem dat (actueel) inzicht geeft in de ontwikkeling van het vóórkomen van zowel infectieziekten als ziekteverwekkers. Dit houdt in de systematische verzameling, analyse en interpretatie van gegevens en vervolgens de rapportage.) van antibioticagebruik en antimicrobiële resistentie.
   

Tabel: Aanbod preventie en beleid antimicrobiële resistentie

Richtlijnen bevorderen zorgvuldig antibioticagebruik en infectiepreventie

Richtlijnen en deskundigheidsbevordering beogen zorgvuldig gebruik van antibiotica te bevorderen en verspreiding van resistentie tegen te gaan. Bij zorgvuldig gebruik gaat het om gebruik bij de juiste indicatie en in de juiste dosering. Ook gaat het om gebruik van antibiotica gericht op een specifieke bacterie (smalspectrum) in plaats van op meerdere bacteriën (breedspectrum) in situaties waarin gebruik van een smalspectrum antibioticum voldoende is. Daarnaast moeten alle ziekenhuizen sinds 1 januari 2014 een Antibioticateam (A-team) operationeel hebben. Dit A-team moet de naleving van de richtlijnen verbeteren en de uitvoering van het antibioticabeleid in de ziekenhuizen als geheel bewaken (SWAB 2012SWAB, De kwaliteit van het antibioticabeleid in Nederland. Advies aangaande het restrictief gebruik van antibiotica en het invoeren van Antibioticateams in de Nederlandse ziekenhuizen en in de Eerste lijn, Nijmegen (2012)). Deze antibioticateams passen samen met de richtlijnen voor zorgvuldig antibioticagebruik en infectiepreventie binnen het concept van antibiotic stewardship Is een internationaal omarmd concept van intramurale, multidisciplinaire samenwerking om goed gebruik van antibiotica te bevorderen en onjuist gebruik af te laten nemen, met als doelen verbetering van de patient outcome, verbetering van de kosteneffectiviteit van de behandeling en terugdringen… (Is een internationaal omarmd concept van intramurale, multidisciplinaire samenwerking om goed gebruik van antibiotica te bevorderen en onjuist gebruik af te laten nemen, met als doelen verbetering van de patient outcome, verbetering van de kosteneffectiviteit van de behandeling en terugdringen…) (Gezondheidsraad 2015Gezondheidsraad, Antibiotica in ziekenhuizen: profylaxe en antibiotic stewardship, Den Haag (2015); SWAB 2012SWAB, De kwaliteit van het antibioticabeleid in Nederland. Advies aangaande het restrictief gebruik van antibiotica en het invoeren van Antibioticateams in de Nederlandse ziekenhuizen en in de Eerste lijn, Nijmegen (2012)). 

Surveillance draagt bij aan zorgvuldig gebruik en tegengaan van verspreiding

Surveillance van antibioticagebruik en –resistentie draagt bij aan zorgvuldig antibioticagebruik en het tegengaan van verspreiding van resistentie bij zowel mensen als dieren. Surveillance heeft tot doel: 

• In kaart brengen van de omvang en trends in het vóórkomen van resistentie tegen antimicrobiële middelen.
• Detecteren van nieuwe resistentieproblematiek.
• Ontwikkelen en evalueren van adequate interventies (bijvoorbeeld via infectiepreventie maatregelen of het actualiseren van richtlijnen voor behandeling met antibiotica).

Antimicrobiële Stewardship Monitor

In 2015 is de Stichting Werkgroep Antibioticabeleid (SWAB) begonnen met de ontwikkeling van de Antimicrobiële Stewardship Monitor (NethMap 2016NethMap, NethMap 2016: Consumption of antimicrobial agents and antimicrobial resistance among medically important bacteria in the Netherlands, Bilthoven (2016)). Deze monitor zal jaarlijks rapporteren over:

• De kwaliteit van het antibioticagebruik in Nederlandse ziekenhuizen
• De stewardshipactiviteiten van A-teams die bedoeld zijn om de kwaliteit van het gebruik van antimicrobiële middelen te meten en te verbeteren.

Al enkele jaren blijkt uit de vragenlijst behorende bij de Antimicrobiële Stewardship Monitor dat alle ziekenhuizen een A-team hebben. Uit gegevens van 7 ziekenhuizen in 2020 blijkt  dat de empirische therapie (ofwel de behandeling waarmee begonnen wordt voordat de kweekuitslagen bekend zijn) vaak te breed is, dat er niet genoeg word overgestapt van intraveneus naar oraal en dat de behandeling vaak te lang is (NethMap 2022NethMap, NethMap 2022. Consumption of antimicrobial agents and antimicrobial resistance among medically important bacteria in the Netherlands in 2021, Bilthoven (2022)). Ook wordt niet in altijd op tijd gestopt met antimicrobiële profylaxe bij een operatie. Dit is een behandeling met antibiotica Antibiotica zijn medicijnen die bacteriën doden of remmen in de groei. Er zijn verschillende groepen antibiotica die onderling verschillen in chemische structuur. Daardoor zijn niet alle antibiotica tegen dezelfde bacteriën effectief.  (Antibiotica zijn medicijnen die bacteriën doden of remmen in de groei. Er zijn verschillende groepen antibiotica die onderling verschillen in chemische structuur. Daardoor zijn niet alle antibiotica tegen dezelfde bacteriën effectief. ) die er voor moet zorgen dat er geen infectie ontstaat bij een operatie. Het profylactisch gebruik van antibiotica dient binnen 24 uur na de operatie te worden gestaakt. In 82,3% (76 tot 94%) van de gevallen werd het profylactisch gebruik stopgezet op de dag van de operatie of op de dag erna. In de meeste ziekenhuizen is dit percentage tussen 2020 en 2021 gelijk gebleven (NethMap 2023NethMap, NethMap 2023. Consumption of antimicrobial agents and antimicrobial resistance among medically important bacteria in the Netherlands in 2022, Bilthoven (2023)). 

Door preventiebeleid antibioticaresistentie in Nederland beperkt

Door een actief preventiebeleid gericht op het tegengaan van de ontwikkeling en verspreiding van resistente bacteriën is de antibioticaresistentie in Nederland vergeleken met andere landen beperkt. Een voorbeeld hiervan is de MRSA Methicilline Resistente Staphylococcus aureus (Methicilline Resistente Staphylococcus aureus)-bacterie. De verspreiding hiervan is beperkt door het strenge Nederlandse MRSA-beleid (screenings- en isolatiebeleid) (Gezondheidsraad 2006Gezondheidsraad, MRSA-beleid in Nederland, Den Haag (2006)). De Gezondheidsraad concludeerde in 2006 dat handhaving van een strikt MRSA-beleid financieel voordeliger is dan loslaten van dit beleid, ook al kost dit strikte MRSA-beleid veel geld (Gezondheidsraad 2006Gezondheidsraad, MRSA-beleid in Nederland, Den Haag (2006)). Onderzoekers van het UMC Universitair Medisch Centrum (Universitair Medisch Centrum) Utrecht trokken al eerder dezelfde conclusie. In de periode 1991-2000 heeft het UMC Utrecht in totaal ongeveer 2,8 miljoen euro uitgegeven aan het handhaven van een strikt MRSA-beleid. De kosten zouden tweemaal zo hoog uitvallen indien het beleid niet gehandhaafd zou zijn (Vriens et al. 2004Vriens, M. R., Blok, H. E. M., Fluit, A. C., Troelstra, A., van der Werken, C., Verhoef, J., Kosten van het huidige infectiepreventiebeleid voor meticillineresistente Staphylococcus aureus (MRSA) beduidend lager dan bij loslaten van dat beleid; een retrospectief onderzoek over 10 jaar in het Universitair Medisch Centrum Utrecht (2004)). 

Antibiotic stewardship leidt tot daling antibioticagebruik en -resistentie

Uit systematische reviews blijkt dat antibiotic stewardship Is een internationaal omarmd concept van intramurale, multidisciplinaire samenwerking om goed gebruik van antibiotica te bevorderen en onjuist gebruik af te laten nemen, met als doelen verbetering van de patient outcome, verbetering van de kosteneffectiviteit van de behandeling en terugdringen… (Is een internationaal omarmd concept van intramurale, multidisciplinaire samenwerking om goed gebruik van antibiotica te bevorderen en onjuist gebruik af te laten nemen, met als doelen verbetering van de patient outcome, verbetering van de kosteneffectiviteit van de behandeling en terugdringen…) leidt tot een daling van het onjuist gebruik van antibiotica Antibiotica zijn medicijnen die bacteriën doden of remmen in de groei. Er zijn verschillende groepen antibiotica die onderling verschillen in chemische structuur. Daardoor zijn niet alle antibiotica tegen dezelfde bacteriën effectief.  (Antibiotica zijn medicijnen die bacteriën doden of remmen in de groei. Er zijn verschillende groepen antibiotica die onderling verschillen in chemische structuur. Daardoor zijn niet alle antibiotica tegen dezelfde bacteriën effectief. ) en van resistentie, lagere kosten van antibioticagebruik en betere uitkomsten voor de patiënt, waaronder minder bijwerkingen (Gezondheidsraad 2015Gezondheidsraad, Antibiotica in ziekenhuizen: profylaxe en antibiotic stewardship, Den Haag (2015); Kaki et al. 2011Kaki, R, Elligsen, M, Walker, S, Simor, A, Palmay, L, Daneman, N, Impact of antimicrobial stewardship in critical care: a systematic review. (2011); Davey et al. 2013Davey, P.G., Brown, E, Charani, E, Fenelon, L, Gould, IM., Holmes, A, Ramsay, CR., Wiffen, PJ., Wilcox, M, Interventions to improve antibiotic prescribing practices for hospital inpatients. (2013); Allerberger et al. 2009Allerberger, F, Gareis, R, Jindrák, V, Struelens, MJ., Antibiotic stewardship implementation in the EU: the way forward. (2009)).