Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen

De Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen geeft inzicht in de gezondheid, het welzijn en de leefstijl van mensen die in Nederland wonen van 18 jaar en ouder. Het onderzoek vindt normaal gesproken elke 4 jaar plaats en wordt uitgevoerd door de GGD Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst )'en, GGD GHOR Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio (Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio) Nederland, het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) en het CBS Centraal Bureau voor de Statistiek (Centraal Bureau voor de Statistiek). Alle regionale GGD’en in Nederland verzamelen de gegevens waardoor cijfers op landelijk, regionaal en lokaal niveau beschikbaar zijn.

Bij het samenstellen van de vragenlijst wordt afgestemd met de CBS Gezondheidsenquête, waardoor de gegevens verzameld door de GGD’en en de gegevens verzameld door het CBS voor een deel van de onderwerpen kunnen worden samengevoegd. De vragenlijst bevat ook vragen specifiek voor ouderen (65 jaar en ouder). Met de resultaten van het onderzoek wordt beleid ontwikkeld om de gezondheid van de Nederlandse bevolking te bevorderen.

De Gezondheidsmonitors Volwassenen en Ouderen zijn uitgevoerd in 2012, 2016 en 2020. In 2022 is een extra Corona Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen uitgevoerd. In het najaar van 2024 is een nieuwe Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen uitgevoerd. Er zijn aparte gezondheidsmonitors voor de doelgroep jeugd en de doelgroep jongvolwassenen.

Volledigheid

De doelgroep van het onderzoek zijn personen van 18 jaar en ouder die woonachtig zijn in Nederland. Het CBS Centraal Bureau voor de Statistiek (Centraal Bureau voor de Statistiek) selecteert willekeurig personen uit de Basisregistratie Personen (BPR), welke vervolgens worden uitgenodigd voor deelname aan de Gezondheidsmonitor. Ook mensen die tijdelijk in Nederland verblijven en staan ingeschreven in de BRP, kunnen worden uitgenodigd. De geselecteerde personen krijgen van de regionale GGD Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst ) of het CBS een uitnodiging om een vragenlijst in te vullen. Degenen die worden uitgenodigd door een GGD kunnen de vragenlijst online of op papier invullen. Sommige GGD'en in grote steden hebben in 2012 en 2020 een beperkt deel van de enquêtes mondeling of per telefoon laten afnemen. In 2016 werd bij een beperkt deel van de mensen een huisbezoek afgelegd om de mensen te motiveren om de vragenlijst in te vullen of om hen te helpen met het invullen ervan. Degenen die uitgenodigd worden door het CBS worden eerst gevraagd de vragenlijst online in te vullen, en als ze dat niet doen worden ze opnieuw benaderd voor een interview aan huis.  

De oorspronkelijke steekproef in 2020 bedroeg bijna 1 miljoen personen. Soms is de steekproef voor bepaalde wijken of buurten, of moeilijk bereikbare groepen opgehoogd. Dit is gedaan om voldoende aantallen respondenten te behalen voor die regio's en groepen, zodat daar ook uitspraken over kunnen worden gedaan. 

In 2012 was de netto steekproefomvang (na opschoning) 387.195, in 2016 was deze 457.153 en in 2020 539.902 personen. De respons bedroeg in 2020 voor volwassenen 31% en voor ouderen (65 jaar of ouder) 54%, maar verschilde zeer sterk naar regio en naar leeftijdsgroep. Er waren verschillen tussen GGD-regio's, maar ook tussen deelgebied (bijvoorbeeld wijken of buurten) binnen een GGD-regio. In 2016 was de respons vergelijkbaar met die in 2020. De netto respons voor de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen in 2024 was voor volwassenen 23% en voor Ouderen 45%.

Validiteit

De non-respons van de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen is selectief naar meerdere bekende achtergrondkenmerken, maar door weging kan hiervoor worden gecorrigeerd. Voor een kenmerk als beperkte taalvaardigheid is de mate van correctie beperkt omdat mensen met dat kenmerk zelden de vragenlijst hebben ingevuld. Een beperkt aantal GGD Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst )’en heeft moeilijk bereikbare groepen wel opgezocht om de enquête mondeling af te nemen of te helpen met invullen.

Voor verschillen tussen de samenstelling van de steekproef en de totale bevolking wordt door het CBS een correctie toegepast door middel van een wegingsfactor gebaseerd op achtergrond- en regiokenmerken. De wegingsmethode voor de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen is beschreven in de CBS-nota ‘GM2022 weegrapport v1.0’, waarnaar verwezen wordt in een methodenrapport van het CBS en in van den Brink et al., 2017 van den Brink, C.L., Houben van Herten, Boeker, Gezondheidsmonitor 2012: Op weg naar één bron voor lokale, regionale en landelijke cijfers? (2017) (van den Brink, C.L., Houben van Herten, Boeker, Gezondheidsmonitor 2012: Op weg naar één bron voor lokale, regionale en landelijke cijfers? (2017)). Variabelen in het weegmodel zijn geslacht, leeftijd, burgerlijke staat, stedelijkheidsgraad, herkomst, huishoudgrootte, inkomen, gemeente en interactie-factoren van meerdere van bovengenoemde variabelen.

In de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen zijn meerdere gevalideerde vragenlijsten opgenomen, zoals de eenzaamheidsschaal van De Jong-Gierveld, de MHI RAND Mental health inventory. Een instrument dat de algemene psychische gezondheidstoestand in een bevolking meet. (RAND Mental health inventory. Een instrument dat de algemene psychische gezondheidstoestand in een bevolking meet.)-5 (vanaf 2022) en de Kessler-10.
 

De  Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen levert cijfers op over zelfgerapporteerde gezondheid. Dit is zeer waardevol want geeft informatie vanuit het perspectief van mensen zelf. Er zijn verschillende redenen waarom zelf gerapporteerde gezondheid niet overeenkomt met informatie die door zorgverleners of met behulp van uitgebreider diagnostisch onderzoek is gemeten. Mensen kunnen voorvallen of situaties vergeten zijn. Ook kunnen ze de voorvallen of situaties verkeerd in de tijd hebben geplaatst, bijv. herinnerd als kort geleden terwijl het feitelijk langer geleden was. Of ze kennen aan bepaalde gezondheidsklachten of gevoelens specifieke diagnosen toe (die nooit door een zorgprofessional zijn benoemd). Sommige instrumenten in een vragenlijst omvatten slechts een beperkt aantal vragen, waarmee alleen een globale inschatting van een gezondheidsaspect kan worden verkregen. Anderzijds kunnen met een vragenlijst zoals in de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen fenomenen gemeten worden die niet bij altijd bij zorgprofessionals bekend zijn, zoals gevoelens, gedrag, pijn, andere gezondheidsklachten en kwaliteit van leven.

Ondanks dat vraagstellingen in de landelijke surveys/vragenlijstonderzoeken/enquête-onderzoeken/monitors zoveel mogelijk met elkaar worden afgestemd kan het voorkomen dat dat niet altijd lukt. Reden hiervoor is vaak een internationale afstemming of een langlopende trend van een specifieke dataverzameling. Zo zijn er bijvoorbeeld verschillen in vraag en antwoord voor alcoholgebruik, roken en andere indicatoren tussen de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen en onderzoeken van het Trimbos-instituut. Ook zijn cijfers die uit de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen komen niet zomaar te vergelijken met cijfers voor dezelfde onderwerpen uit de CBS Gezondheidsenquête. Dat komt omdat er methodologische verschillen zijn. In een CBS-nota worden de methodologische verschillen tussen de twee onderzoeken beschreven.

 

De afname door GGD’en is op sommige onderdelen verschillend, wat de vergelijkbaarheid tussen regio’s in uitkomsten (enigszins) kan verstoren.

  • Alle GGD’en gebruiken een online vragenlijst. Als respondenten niet reageren wordt een papieren vragenlijst opgestuurd. Sommige GGD’en sturen de papieren versie van de vragenlijst al gelijk mee met de eerste uitnodiging voor online deelname, andere pas in tweede instantie.
  • Er zijn verschillen in de periode van afname.
  • GGD’en hebben eigen vragen(sets) opgenomen in de vragenlijst, wat samenhangt de wens van de opdrachtgevers (de gemeenten).

Trendbreuken

De cijfers over 2012 moeten gezien worden als start van een vierjarige reeks van regionale en lokale cijfers over gezondheid. Elke vier jaar bekijken de GGD Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst )’en de onderwerpen voor de vraagstellingen. Deze onderwerpen in de gezamenlijke set (basisset) worden gekozen op basis van lokale en regionale relevantie en trends. Door de jaren heen kunnen onderwerpen in de vragenlijst dus veranderen.

De steekproefomvang wordt per uitvraag per GGD bepaald door bijvoorbeeld wensen over representatieve aantallen in bepaalde regio’s. In sommige regio’s is de steekproefomvang in de loop der tijd vergroot vanwege strengere eisen die door het CBS Centraal Bureau voor de Statistiek (Centraal Bureau voor de Statistiek) of de AVG gesteld worden aan de herleidbaarheid van uitkomsten. De methode van uitvraag kan in de loop der tijd veranderen doordat blijkt dat een bepaalde methode onvoldoende werkt of omdat er nieuwe inzichten zijn voor surveys.

In 2012 en 2016 was de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen gericht op 19 jaar en ouder, daarna is de vragenlijst beschikbaar gesteld voor 18 jaar en ouder. Bij elke beschrijving van de uitvraag op www.rivm.nl/gezondheidsmonitors staat een document met onderwerpen en vergelijking over jaren. Op RIVMdata staat een beschrijving van de dataset en ook op Zorggegevens staat de dataomschrijving:.