NEMESIS-3
Volledigheid/dekking
NEMESIS-3 is gebaseerd op een gestratificeerde willekeurige steekproef (waarbij iedereen een even grote kans heeft om in de steekproef terecht te komen) van personen in de leeftijd van 18 tot en met 75 jaar (ten Have et al., 2023 (ten Have, M., Dorsselaer, S., Schouten, f., de Graaf, R., Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study-3 (NEMESIS-3): Objectives, methods and baseline characteristics of the sample. (2023)); ten Have et al., 2023 (ten Have, M., Tuithof, M., Dorsselaer, S., Schouten, f., Luik, A.I., de Graaf, R., Prevalence and trends of common mental disorders from 2007-2009 to 2019-2022: results from the Netherlands Mental Health Survey and Incidence Studies (NEMESIS), including comparison of prevalence rates before vs. during the COVID-19 pandemic. (2023))). De studie heeft in principe drie of vier meetmomenten: ongeveer drie jaar na een interview wordt er opnieuw met iemand gesproken om na te gaan hoe het met de psychische gezondheid gaat. De eerste meting van NEMESIS-3 werd uitgevoerd van november 2019 tot en met maart 2022.
Voor NEMESIS-3 werd eerst een steekproef van gemeenten getrokken. De vier grootste steden, Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht, werden standaard meegenomen. Vervolgens werden uit de overige 351 Nederlandse gemeenten nog eens 144 gemeenten willekeurig geselecteerd. Deze gemeenten werden gestratificeerd naar vier regio’s (noord, oost, zuid, west) en vijf niveaus van bevolkingsdichtheid. Deze combinatie leverde vierentwintig strata (4 regio’s x 5 niveaus bevolkingsdichtheid + 4 grootste steden) op. Met de verdeling van het aantal inwoners van 18-75 jaar over deze strata werd bepaald hoeveel respondenten er per gemeente getrokken moesten worden. Daarna werd uit de Basisregistratie Personen (BRP) een willekeurige steekproef getrokken van personen van 18-75 jaar. Personen die langdurig in instellingen verbleven (d.w.z. degenen die wonen in hostels, hospices, gevangenissen, verpleeghuizen, etc.) werden niet geselecteerd. Geselecteerde personen die tijdelijk in instellingen woonden, konden op een later moment tijdens de periode van het veldwerk geïnterviewd worden als ze weer thuis woonden.
De steekproeftrekking resulteerde in een totale steekproef van 14.585 geschikte adressen. Bij 2.452 van deze adressen kwam de bewoner niet in aanmerking voor onderzoek, onder andere vanwege beperkingen in taalvaardigheid of cognitie. Van de 12.133 personen die in aanmerking kwamen voor deelname, hebben uiteindelijk 6.194 personen meegedaan aan de eerste meting van NEMESIS-3. Indien uitgegaan wordt van personen die wél in aanmerking kwamen voor het onderzoek, en indien wordt gewogen voor de respons in de laatste fase van het veldwerk waarbij een aselect deel van eerdere weigeraars met extra inspanning werd benaderd, komt de respons op 54,6%. Ongeveer een kwart van de respondenten werd geïnterviewd voordat de coronapandemie in Nederland uitbrak (maart 2020), driekwart daarna. Een klein deel (8%) van de interviews is hierdoor afgenomen in de vorm van een video-interview.
De groep respondenten bestond voor 50% uit vrouwen, had een gemiddelde leeftijd van 48 jaar en had hbo/universiteit als het meest voorkomende opleidingsniveau. Van de respondenten woonde 67% samen met een partner, had 68% betaald werk en had 17% een buitenlandse herkomst. De steekproef was landelijk representatief, hoewel sommige demografische groepen enigszins ondervertegenwoordigd waren (18-34 jarigen, mensen met mbo, havo of vwo als hoogst afgeronde opleiding, mensen die niet met een partner wonen, mensen die in grotere steden wonen en mensen met een buitenlandse herkomst (zelf of ten minste één ouder was in het buitenland geboren)). Bij de analyses van de gegevens wordt hiervoor gecorrigeerd, door gebruik te maken van een weegfactor. De gevonden resultaten zijn daardoor representatief voor de Nederlandse bevolking in 2020.
De 12.133 geschikte personen in de steekproef werden indien nodig door de interviewers meerdere keren benaderd voor deelname. De meest genoteerde reden om niet deel te nemen was een weigering (bij 37% van de benaderde personen), gevolgd door geen contact (8%). In totaal hebben 43% van de benaderde personen tijdens een contactpoging deelname geweigerd. Een deel hiervan heeft op een later tijdstip toch meegedaan aan dit onderzoek. Van de weigeraars ná de eerste lockdown, noemde slechts een klein deel (2,1%) angst voor besmetting door corona als reden voor weigering. Gedeeltelijke non-respons, waarbij het interview niet volledig werd afgenomen, kwam bijna niet voor. Dit komt door de interviewmethode (face-to-face met behulp van een computer).
Validiteit
NEMESIS-3 bestaat uit mondelinge interviews door getrainde niet-ggz-professionals. Deze interviewers waren in een driedaagse cursus getraind in het afnemen van de CIDI (Composite international diagnostic interview) 3.0, een vragenlijst voor het opsporen van psychopathologie in epidemiologische studies. De interviews worden bij de respondent thuis afgenomen, en duren ongeveer anderhalf uur. De CIDI vraagt naar symptomen van psychische stoornissen en naar de last die mensen daarvan ondervinden. Uit de antwoorden wordt afgeleid of er sprake is van een psychische stoornis. Met behulp van rekenregels (algoritmes) wordt de aanwezigheid van specifieke diagnosen vastgesteld. De CIDI werd voor NEMESIS-3 enigszins aangepast. Een aantal vragen werd verwijderd, een aantal doorverwijzingen werd aangepast en een aantal vragen werd toegevoegd om psychische stoornissen zowel volgens de DSM (Diagnostic and statistical manual of mental disorders. Classificatie voor psychische stoornissen. De DSM is ontwikkeld onder verantwoordelijkheid van de American Psychiatric Association.)-IV als DSM-5 criteria te kunnen bepalen. Naast de CIDI werd een vragenlijst afgenomen waarin onder andere gevraagd werd naar achtergrondkenmerken, mogelijke risicofactoren, welbevinden en zorggebruik.
Een studie op basis van 325 respondenten uit Frankrijk, Italië, Spanje en de VS liet zien dat er een goede overeenstemming is tussen de uitkomsten van de CIDI 3.0 en de uitkomsten van interviews door professionals die gebruik maakten van een semigestructureerd klinisch interview, de SCID (Structured Clinical Interview for DSM (Diagnostic and statistical manual of mental disorders) disorders)-I (‘Structured Clinical Interview for DSM-IV Axis I disorders’) (Haro et al., 2006 (Haro, J, Arbabzadeh-Bouchez, Brugha, TS., de Girolamo, G, Guyer, Jin, Lepine, J, Mazzi, Reneses, Vilagut, G, Sampson, N, Kessler, R. C., Concordance of the Composite International Diagnostic Interview Version 3.0 (2006))). De overeenstemming was goed voor zowel de life-time prevalentie (Het aantal gevallen of personen met een bepaalde ziekte op een bepaald moment (punt-prevalentie), ooit in het leven (lifetime prevalentie) of in een bepaalde periode, bijvoorbeeld per jaar (periode-prevalentie), absoluut of relatief.) van enige DSM-IV stoornis als de prevalenties van afzonderlijke stoornissen. De overeenstemming van 12-maandsprevalenties kon bij 143 respondenten onderzocht worden, en dan alleen voor enige stoornis, enige angststoornis en enige stemmingsstoornis. De overeenstemming bleek dan wat lager te zijn dan bij het meten van lifetime-prevalenties. Een studie onder 105 bezoekers van een huisartsenpraktijk in Londen bevestigde bovenstaande (Jordanova et al., 2004 (Jordanova, Wickramesinghe, Gerada, Prince, M., Validation of two survey diagnostic interviews among primary care attendees: a comparison of CIS-R and CIDI with SCAN ICD-10 diagnostic categories (2004))). Hierin werd de CIDI versie 2.1 vergeleken met de SCAN (Schedules for clinical assessment in neuropsychiatry) (‘Schedules for Clinical Assessment in Neuropsychiatry’). Andere studies naar de validiteit van de CIDI werden vaak uitgevoerd in niet-Westerse landen (Jin Lu et al., 2015 (Jin Lu, Huang, Zhao-Rui Liu, Xiao-Lan Cao, Validity of Chinese Version of the Composite International Diagnostic Interview-3.0 in Psychiatric Settings (2015)); Kessler et al., 2020 (Kessler, R. C., Al-Desouki, King, A.J., Sampson, N, Al-Subaie, Clinical reappraisal of the Composite International Diagnostic Interview Version 3.0 in the Saudi National Mental Health Survey (2020)); Khaled et al., 2024 (Khaled, Amro, Abdelkader, Al Bahari, Al Shawwaf, Clinical reappraisal of the composite international diagnostic interview version 3.3 in Qatar's National Mental Health Study (2024))). De validiteit en betrouwbaarheid van de enigszins aangepaste versie van de CIDI 3.0 die in NEMESIS-3 werd gebruikt voor het meten van DSM-5-diagnosen, is niet onderzocht.
De gemeten stoornissen in NEMESIS voldoen aan de vereiste DSM-5-criteria, bijvoorbeeld wat betreft het aantal symptomen, de ernst en ervaren beperkingen in het functioneren. Binnen de gemeten stoornissen bestaat er een variatie in ernst, beperkingen en beloop/prognose. Ook de behoefte aan behandeling van de mensen met een diagnose volgens de CIDI, varieert.
Trendbreuken
De eerste meetronde van NEMESIS-1 vond plaats in 1996, van NEMESIS-2 in de periode 2007-2009 en van NEMESIS-3 in de periode 2019-2022. De doelgroep van NEMESIS-1 en -2 waren 18-65-jarigen, van NEMESIS-3 18-75 jarigen. Elke studie heeft in principe drie tot vier vervolgmetingen.
In zowel NEMESIS-2 als NEMESIS-3 werd als diagnostisch instrument de CIDI (Composite international diagnostic interview) 3.0 gebruikt. In NEMESIS-2 werden daarmee psychische stoornissen gemeten op basis van DSM (Diagnostic and statistical manual of mental disorders. Classificatie voor psychische stoornissen. De DSM is ontwikkeld onder verantwoordelijkheid van de American Psychiatric Association.)-IV classificatie criteria, in NEMESIS-3 op basis van DSM-IV én DSM-5 criteria. Daardoor konden trends in de jaarprevalentie (Het aantal personen dat een bepaalde ziekte heeft gehad gedurende een bepaald jaar.) van DSM-IV stoornissen voor personen van 18-64 jaar tussen 2007-2009 (NEMESIS-2) en 2019-2022 (NEMESIS-3) berekend worden. Dit was mogelijk voor de aanwezigheid van enige stoornis en voor alle afzonderlijke stoornissen, met uitzondering van ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder (Aandachtstekort-stoornis met hyperactiviteit)).
De uitkomsten van NEMESIS-1 kunnen niet goed vergeleken worden met die van NEMESIS-2 en NEMESIS-3 omdat daarin de CIDI 1.1 werd gebruikt, die psychische stoornissen meet volgens DSM-III-R criteria.