Illustratie

Methoden en technieken: standaardisatie

De omvang en de leeftijdsverdeling van de bevolking verschillen per regio en land. Daarnaast treden in de loop van de tijd veranderingen op in de omvang en leeftijdsverdeling. Om ziekte- en sterftecijfers van verschillende regio’s en landen, of van opeenvolgende jaren met elkaar te kunnen vergelijken, wordt hier rekening mee gehouden. Daarbij worden de cijfers gecorrigeerd voor deze verschillen of veranderingen in de bevolking. Hierbij wordt uitgegaan van de omvang en de leeftijdsverdeling van een gekozen standaardpopulatie. Dit wordt standaardisatie genoemd.

Nivel Zorgregistraties eerste lijn: chronische aandoeningen en multimorbiditeit

Selectie van 109 chronische aandoeningen

De prevalentie Het aantal gevallen of personen met een bepaalde ziekte op een bepaald moment (punt-prevalentie), ooit in het leven (lifetime prevalentie) of in een bepaalde periode, bijvoorbeeld per jaar (periode-prevalentie), absoluut of relatief. (Het aantal gevallen of personen met een bepaalde ziekte op een bepaald moment (punt-prevalentie), ooit in het leven (lifetime prevalentie) of in een bepaalde periode, bijvoorbeeld per jaar (periode-prevalentie), absoluut of relatief.) van chronische aandoeningen en multimorbiditeit is berekend op basis van de registraties van huisartspraktijken die deelnemen aan de Nivel Zorgregistraties eerste lijn. Hierbij is een selectie gemaakt van 109 chronische aandoeningen met ieder een eigen ICPC International Classification of Primary Care (International Classification of Primary Care)-1-code (zie tabel).

Voor een toelichting op de berekening van de prevalentie van aandoeningen verwijzen wij naar de website van het Nivel: Nivel Zorgregistraties eerste lijn - Methoden - Incidentie/prevalentie.

Selectie van 109 chronische aandoeningen, inclusief ICPC-1-codes.

ICPC-1-code

Omschrijving
A28 Functiebeperking/handicap
A79 Maligniteit met onbekende primaire lokalisatie
A90 Multiple aangeboren afwijkingen
B28 Functiebeperking/handicap bloed/lymfestelsel
B72 Ziekte van Hodgkin
B73 Leukemie
B74 Andere maligniteit bloed/lymfestelsel
B78 Erfelijke hemolytische anemie
B79 Andere aangeboren afwijking bloed/lymfestel
B83 Purpura/stollingsstoornis/afwijkende trombocyten
B90 HIV-infectie (AIDS/ARC)
D28 Functiebeperking/handicap spijsverteringsorganen
D74 Maligniteit maag
D75 Maligniteit colon/rectum
D76 Maligniteit pancreas
D77 Andere/niet-gespecif. maligniteit spijsverteringsorganen
D81 Aangeboren afwijking(en) spijsverteringsorganen
D92 Diverticulose/diverticulitis
D94 Colitis ulcerosa/chronische enteritis (regionalis)
D97 Cirrose/andere leverziekte
F28 Functiebeperking/handicap oog/adnexen
F81 Andere aangeboren afwijking(en) oog/adnexen
F83 Retinopathie
F84 Maculadegeneratie Is een afbraakproces van het centrale deel van het netvlies (gele vlek of macula), dat meestal op hogere leeftijd ontstaat. (Is een afbraakproces van het centrale deel van het netvlies (gele vlek of macula), dat meestal op hogere leeftijd ontstaat. )
F91 Refractie afwijking(en)
F93 Glaucoom/verhoogde oogdruk
F94 Blindheid (elke graad/vorm)
H28 Functiebeperking/handicap oor
H80 Aangeboren afwijking(en) oor
H83 Otosclerose
H84 Presbyacusis
H85 Akoestisch letsel/lawaaidoofheid
H86 Doofheid/slechthorendheid
K28 Functiebeperking/handicap hartvaatstelsel
K73 angeboren afwijking(en) hartvaatstelsel
K74 Angina pectoris
K76 Andere/chronische ischemische hartziekte
K77 Decompensatio cordis
K82 Cor pulmonale
K86 Essentiële hypertensie hoge bloeddruk (hoge bloeddruk ) zonder orgaanbeschadiging
K87 Hypertensie met orgaanbeschadiging/secundaire hypertensie
K90 Cerebrovasculair accident (CVA Een cerebrovasculair accident (CVA), in de volksmond 'beroerte', is een acute medische aandoening die gekenmerkt wordt door een plotselinge verstoring van de doorbloeding van de hersenen. De term betekent letterlijk ongeluk (accident) van de bloedvaten (vasculair) van de hersenen (cerebrum). (Een cerebrovasculair accident (CVA), in de volksmond 'beroerte', is een acute medische aandoening die gekenmerkt wordt door een plotselinge verstoring van de doorbloeding van de hersenen. De term betekent letterlijk ongeluk (accident) van de bloedvaten (vasculair) van de hersenen (cerebrum).))
K91 Atherosclerose Een vernauwing van de slagaders als gevolg van plaquevorming en trombusvorming. (Een vernauwing van de slagaders als gevolg van plaquevorming en trombusvorming.) [ex. K76,K90]
K92 Andere ziekte(n) perifere arteriën
L28 Functiebeperking/handicap bewegingsapparaat
L82 Aangeboren afwijking(en) bewegingsapparaat
L84 Artrose/spondylose wervelkolom
L85 Verworven afwijking(en) wervelkolom
L88 Reumatoïde arthritis/verwante aandoening(en)
L89 Coxartrose
L90 Gonartrose
L91 Andere artrose/verwante aandoening(en)
L95 Osteoporose
L98 Verworven afwijking(en) extremiteiten
N28 Functiebeperking/handicap zenuwstelsel
N70 Poliomyelitis/andere enterovirus infectie
N74 Maligniteit zenuwstelsel
N85 Aangeboren afwijking(en) zenuwstelsel
N86 Multiple sclerose
N87 Parkinsonisme, ziekte van Parkinson
N88 Epilepsie (alle vormen)
P28 Functiebeperking/handicap psychische ziekte
P70 Seniele dementie/Alzheimer
P72 Schizofrenie
P80 Persoonlijkheids-/karakterstoornis
P85 Mentale retardatie/intellectuele achterstand
R28 Functiebeperking/handicap luchtwegen
R84 Maligniteit bronchus/long
R85 Andere maligniteit luchtwegen
R89 Aangeboren afwijking(en) luchtwegen
R91 Chronische bronchitis/bronchiëctasieën
R95 Emfyseem/COPD Chronic obstructive pulmonary disease (Chronische obstructieve longziekten) (Chronic obstructive pulmonary disease (Chronische obstructieve longziekten))
R96 Astma
S28 Functiebeperking/handicap huid/subcutis
S77 Maligniteit huid/subcutis
S81 Hemangioom/lymfangioom
S83 Andere aangeboren afwijking(en) huid/subcutis
S87 Constitutioneel eczeem
S91 Psoriasis (met of zonder artropathie)
T28 Funct.beperking/handicap endocr. klieren/metabolisme/voeding
T71 Maligniteit schildklier
T78 Persisterende ductus thyreoglossus/cyste
T80 Andere aangeboren afwijking endocriene klieren/metabolisme
T81 Struma/noduli [ex. T85,T86]
T86 Hypothyreoïdie/myxoedeem
T90 Diabetes mellitus
T92 Jicht
T93 Vetstofwisselingsstoornis(sen)
U28 Functiebeperking/handicap urinewegen
U75 Maligniteit nier
U76 Maligniteit blaas
U77 Andere maligniteit urinewegen
U85 Aangeboren afwijking(en) urinewegen
U88 Glomerulonephritis/nefrose
W28 Functiebeperking/handicap ten gevolge van zwangerschap
W72 Maligniteit in verband met zwangerschap
W76 Zwangerschap complicerende aangeboren afwijking moeder
X28 Functiebeperking/handicap geslachtsorganen vrouw
X75 Maligniteit cervix uteri
X76 Maligniteit borst vrouw
X77 Andere maligniteit geslachtsorganen vrouw
X83 Aangeboren afwijking(en) geslachtsorganen vrouw
X88 Fibroadenoom/polycystische afwijking borsten
Y28 Functiebeperking/handicap geslachtsorganen man
Y77 Maligniteit prostaat
Y78 Andere maligniteit geslachtsorganen/borsten man
Y82 Hypospadie
Y84

Andere aangeboren afwijking(en) geslachtsorganen/borsten man
Z28 Sociale functiebeperking/handicap

Gezondheidsmonitor Volwassenen: chronische ziekten en multimorbiteit

Cijfers over chronische ziekten zijn van 2012 niet te vergelijken met die van 2016, 2020 en 2022 vanwege wijziging in vraagstelling. In 2012 werden ziekten gevraagd doormiddel van onderstaande lijst. 

  • een beroerte, hersenbloeding of herseninfarct
  • een hartinfarct;
  • een andere ernstige hartaandoening zoals hartfalen Hartfalen (decompensatio cordis) is het best te omschrijven als een klinisch syndroom dat bestaat uit een combinatie van klachten en verschijnselen die direct of indirect het gevolg zijn van een tekortschietende pompfunctie van het hart. (Hartfalen (decompensatio cordis) is het best te omschrijven als een klinisch syndroom dat bestaat uit een combinatie van klachten en verschijnselen die direct of indirect het gevolg zijn van een tekortschietende pompfunctie van het hart. ) of angina pectoris;
  • kanker;
  • migraine of regelmatig ernstige hoofdpijn;
  • hoge bloeddruk;
  • vernauwing van de bloedvaten in de buik of de benen;
  • astma of COPD;
  • psoriasis;
  • chronisch eczeem;
  • duizeligheid met vallen;
  • ernstige of hardnekkige darmstoornis, langer dan 3 maanden;
  • onvrijwillig urineverlies;
  • gewrichtsslijtage van heupen of knieën;
  • chronische gewrichtsontsteking;
  • ernstige of hardnekkige aandoening van de rug;
  • een ernstige of hardnekkige aandoening van nek of schouder;
  • een andere ernstige of hardnekkige aandoening van elleboog, pols of hand;
  • of suikerziekte. Bij suikerziekte is niet aan de periode van 12 maanden gerefereerd, bij de andere ziekten wel.

De vraag in 2016, 2020 en 2022 is beperkter dan in 2012. In 2016, 2020 en is gevraagd “Heeft u één of meer langdurige ziekten of aandoeningen?” Langdurig is (naar verwachting) 6 maanden of langer. Er worden geen ziekten of aandoeningen gevraagd. 

Regionale verschillen: verschil in wijkcijfers

Verschillende GGD Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst )’en hebben voor de Gezondheidsmonitor 2016 de steekproef opgehoogd om voldoende respondenten te hebben om cijfers op wijkniveau te kunnen presenteren. Omdat deze cijfers op een andere manier zijn berekend, kunnen ze afwijken van de cijfers die hier worden gepresenteerd. Niet alleen het onderliggende model is anders, ook het aantal achtergrondkenmerken dat wordt gebruikt verschilt; bij de RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) schattingen wordt meer informatie over de bevolking gebruikt. Over het algemeen leiden de RIVM schattingen tot kleinere verschillen tussen gebieden dan de cijfers die verkregen zijn door middel van weegmethoden.

Hieronder vindt u een lijstje van GGD'en met eigen wijkcijfers:

Regionale verschillen: Schattingen per wijk

Aanleiding

Vanwege de decentralisaties in het sociaal domein is steeds meer informatie nodig over gezondheid gerelateerde indicatoren op kleinere geografische niveaus. Daarom heeft het RIVM een model ontwikkeld om cijfers te kunnen berekenen op wijk- en buurtniveau op basis van de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen van GGD’en, CBS Centraal Bureau voor de Statistiek (Centraal Bureau voor de Statistiek) en RIVM. Ondanks dat de Gezondheidsmonitor een enorm databestand is, bevat het onvoldoende respondenten om met behulp van weegmethoden cijfers te berekenen voor alle wijken en buurten in Nederland. In 2012 zijn de eerste wijk- en buurtcijfers gepresenteerd. Op basis van de Gezondheidsmonitor 2016 zijn nieuwe cijfers berekend.

Methode

In het kader van de Gezondheidsmonitor zijn via vragenlijsten gegevens over gezondheid en leefstijl verzameld over volwassenen van 19 jaar en ouder. De ruim 457.000 deelnemers aan de Gezondheidsmonitor zijn anoniem in een beveiligde omgeving gekoppeld aan registratiebestanden van het CBS. Deze bestanden bevatten informatie over een reeks achtergrondkenmerken, zoals leeftijd, geslacht, herkomst, huishoudsamenstelling, opleidingsniveau, inkomen en woningtype. Er is een statistisch model gebruikt om de gezondheid en leefstijl te relateren aan deze achtergrondkenmerken. Ook wordt informatie uit de naastgelegen gebieden meegenomen. Door middel van deze relatie is het daarna mogelijk om voor alle volwassenen hun verwachte gezondheid en leefstijl te berekenen. De uitkomsten worden vervolgens gemiddeld over de betreffende wijk of buurt.

Schattingen

De cijfers op wijk- en buurtniveau moeten met voorzichtigheid worden gebruikt. Met het model wordt de werkelijkheid zo goed mogelijk benaderd, maar de cijfers blijven schattingen van de werkelijkheid. Daarom worden de uitkomsten ook als hele cijfers (dus zonder decimalen) gepresenteerd. 
De cijfers uit de Gezondheidsmonitor die zijn verkregen met behulp van weegmethoden zijn echter ook een benadering van de werkelijkheid. De weging is nodig vanwege o.a. selectieve non-respons. Net zoals bij de berekeningen van de wijk- en buurtcijfers zijn de weegfactoren van het CBS ook gebaseerd op achtergrondkenmerken van de respondenten. 

Verschil tussen cijfers

Verschillende GGD’en hebben voor de Gezondheidsmonitor 2016 de steekproef opgehoogd om voldoende respondenten te hebben om cijfers op wijkniveau te kunnen presenteren. Omdat deze cijfers op een andere manier zijn berekend, kunnen ze afwijken van de cijfers die hier worden gepresenteerd. Niet alleen het onderliggende model is anders, ook het aantal achtergrondkenmerken dat wordt gebruikt verschilt; bij de RIVM schattingen wordt meer informatie over de bevolking gebruikt. Over het algemeen leiden de RIVM schattingen tot kleinere verschillen tussen gebieden dan de cijfers die verkregen zijn door middel van weegmethoden. 

Let op: de gepresenteerde gemeentecijfers zijn berekend via de weegmethode van het CBS. De gepresenteerde wijk- en buurtcijfers zijn daardoor niet direct vergelijkbaar met deze gemeentecijfers.

Grote aantallen nodig

Voor het doen van dit soort schattingen zijn grote aantallen respondenten nodig. Het is dus niet zo dat het ontwikkelde model de Gezondheidsmonitors kan vervangen. Hoe meer respondenten er zijn, hoe minder er geschat hoeft te worden en hoe beter de cijfers zijn.

Samenwerking

De cijfers zijn berekend in het kader van het Strategisch Programma RIVM (SPR), een programma voor onderzoek, innovatie en kennisontwikkeling. Een werkgroep van epidemiologen van GGD’en en GGD GHOR Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio (Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio) NL is er bij betrokken. 

Meer weten?
Een uitgebreide toelichting op de gebruikte methode is beschreven in een artikel (van de Kassteele et al., 2017 van de Kassteele, J, Zwakhals, L, Breugelmans, O, Ameling, C, van den Brink, C., Estimating the prevalence of 26 health-related indicators at neighbourhood level in the Netherlands using structured additive regression (2017) (van de Kassteele, J, Zwakhals, L, Breugelmans, O, Ameling, C, van den Brink, C., Estimating the prevalence of 26 health-related indicators at neighbourhood level in the Netherlands using structured additive regression (2017)) ). Voor de cijfers van 2016 zijn enkele aanpassingen gedaan aan het model.

Voor vragen kunt u contact opnemen met carolien.van.den.brink@rivm.nl.