Niet eerder zo veel meldingen van legionella als in 2023

Niet eerder was het aantal meldingen van een infectie door de legionellabacterie, ook wel bekend als legionellose, zo hoog als in 2023. Er waren in 2023 915 legionellose meldingen. Hiervan vielen 898 meldingen (98,1%) onder de zogeheten Europese casusdefinitie van legionellapneumonie (longontsteking door de Legionellabacterie, ook wel veteranenziekte genoemd). De incidentie Het aantal nieuwe gevallen van of nieuwe personen met een bepaalde ziekte in een bepaalde periode, absoluut of relatief. (Het aantal nieuwe gevallen van of nieuwe personen met een bepaalde ziekte in een bepaalde periode, absoluut of relatief.) bij mannen is in bijna alle leeftijdsgroepen 2 tot 3 keer hoger dan bij vrouwen (Terugblik surveillance legionellose in Nederland in 2023 | RIVM). Ook komt longontsteking door legionella vaker voor op hogere leeftijd. Daarnaast hebben mensen met aandoeningen aan de luchtwegen, zoals COPD Chronic obstructive pulmonary disease (Chronische obstructieve longziekten) (Chronic obstructive pulmonary disease (Chronische obstructieve longziekten)), mensen met een lagere afweer en rokers een grotere kans op longontsteking door legionella (Reukers et al., 2024 Reukers, D.F.M, Bartels, Mulder, Berry, D.S.F., Euser, Laarman, van den Berg, van Gageldonk-Lafeber, A.B., Brandsema, P.S., Surveillance van legionellose in Nederland. Overzicht van clusters, bronnen en omgevingsfactoren tussen 2013-2022. RIVM-rapport 2024-0036, Bilthoven (2024) (Reukers, D.F.M, Bartels, Mulder, Berry, D.S.F., Euser, Laarman, van den Berg, van Gageldonk-Lafeber, A.B., Brandsema, P.S., Surveillance van legionellose in Nederland. Overzicht van clusters, bronnen en omgevingsfactoren tussen 2013-2022. RIVM-rapport 2024-0036, Bilthoven (2024)) ). Normaal gesproken worden in de zomerperiode de meeste patiënten gemeld en ook in 2023 was dit het geval. De zomer van 2023 was warm en zonnig, maar er viel ook meer regen dan normaal in deze periode. Deze weersomstandigheden verklaren mogelijk de piek in het aantal meldingen in de zomer omdat legionellabacteriën bij vochtig, bewolkt weer langer kunnen overleven in de lucht. Daardoor kunnen de bacteriën zich verder verspreiden naar de omgeving (Terugblik surveillance legionellose in Nederland in 2023 | RIVM). Voor de actuele situatie rond legionella, zie: Actueel - legionella | RIVM

Legionellapneumonie is een meldingsplichtige ziekte

Artsen melden patiënten met de diagnose legionella aan de GGD Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst (Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst ), die de meldingen anoniem doorgeeft aan het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu). De gemelde gevallen zijn een onderschatting van het werkelijk aantal gevallen, omdat artsen niet bij alle patiënten met longontsteking uitgebreid diagnostiek inzetten en er gevallen van legionellapneumonie gemist worden. Ook kan de verwekker van de longontsteking niet altijd achterhaald worden.

Aantal meldingen van legionellapneumonie tussen 2013 en 2023 bijna verdrievoudigd

In 2023 is het totaal aantal meldingen van longontsteking door legionella (898 gevallen) bijna verdrievoudigd ten opzichte van tien jaar eerder (Terugblik surveillance legionellose in Nederland in 2023 | RIVM). Alleen in 2020, het eerste jaar van de COVID-19 pandemie, was het totaal aantal gevallen van longontsteking door legionella beduidend lager dan het jaar ervoor. Dit komt vooral door het relatief lage aantal gevallen dat in 2020 in het buitenland werd  opgelopen. De toename tussen 2013 en 2023 is vooral te verklaren door een toename van het aantal patiënten dat de infectie in Nederland heeft opgelopen, vooral in de zomermaanden. In 2023 liepen 675 patiënten (75,2%) legionellapneumonie op in Nederland. In 2013 waren dit er nog 180 (58%). Het aantal gevallen dat waarschijnlijk tijdens een buitenlandse reis is opgelopen, laat geen duidelijke stijgende trend zien over de jaren (Reukers et al., 2024 Reukers, D.F.M, Bartels, Mulder, Berry, D.S.F., Euser, Laarman, van den Berg, van Gageldonk-Lafeber, A.B., Brandsema, P.S., Surveillance van legionellose in Nederland. Overzicht van clusters, bronnen en omgevingsfactoren tussen 2013-2022. RIVM-rapport 2024-0036, Bilthoven (2024) (Reukers, D.F.M, Bartels, Mulder, Berry, D.S.F., Euser, Laarman, van den Berg, van Gageldonk-Lafeber, A.B., Brandsema, P.S., Surveillance van legionellose in Nederland. Overzicht van clusters, bronnen en omgevingsfactoren tussen 2013-2022. RIVM-rapport 2024-0036, Bilthoven (2024)) ). 

Verklaringen voor toename van in Nederland opgelopen gevallen

Vergrijzing en bevolkingsgroei verklaren 13% van de toename tussen 2013 en 2022 van patiënten die legionellapneumonie binnen Nederland hebben opgelopen. Een belangrijke andere verklaring voor de stijging van in Nederland opgelopen gevallen lijken de weersomstandigheden te zijn. Er zijn namelijk meer meldingen geweest in de jaren met warmere en nattere zomers. Bij warm en vochtig weer kan de bacterie goed groeien en langer overleven in de lucht en zich daardoor verder verspreiden (Reukers et al., 2024 Reukers, D.F.M, Bartels, Mulder, Berry, D.S.F., Euser, Laarman, van den Berg, van Gageldonk-Lafeber, A.B., Brandsema, P.S., Surveillance van legionellose in Nederland. Overzicht van clusters, bronnen en omgevingsfactoren tussen 2013-2022. RIVM-rapport 2024-0036, Bilthoven (2024) (Reukers, D.F.M, Bartels, Mulder, Berry, D.S.F., Euser, Laarman, van den Berg, van Gageldonk-Lafeber, A.B., Brandsema, P.S., Surveillance van legionellose in Nederland. Overzicht van clusters, bronnen en omgevingsfactoren tussen 2013-2022. RIVM-rapport 2024-0036, Bilthoven (2024)) ). Waarschijnlijk spelen vooral omgevingsbronnen een rol bij de weersgerelateerde stijging. Mogelijke bronnen in de omgeving zijn bijvoorbeeld natte koeltorens en afvalwaterzuiveringen, maar ook opspattend water van wegen, of verwaaide gronddeeltjes kunnen een bron van legionella zijn. Het is echter nog onduidelijk hoe groot de bijdrage van de verschillende omgevingsbronnen is. 

Aantal meldingen sterker gestegen in leeftijdsgroep 50 jaar en ouder

Het aantal meldingen per 100.000 inwoners van longontsteking door legionella opgelopen in Nederland is tussen 2013 en 2023 in alle leeftijdsgroepen toegenomen. In de leeftijdsgroepen vanaf 50 jaar en ouder is het aantal meldingen per 100.000 het meest toegenomen (Reukers et al., 2024 Reukers, D.F.M, Bartels, Mulder, Berry, D.S.F., Euser, Laarman, van den Berg, van Gageldonk-Lafeber, A.B., Brandsema, P.S., Surveillance van legionellose in Nederland. Overzicht van clusters, bronnen en omgevingsfactoren tussen 2013-2022. RIVM-rapport 2024-0036, Bilthoven (2024) (Reukers, D.F.M, Bartels, Mulder, Berry, D.S.F., Euser, Laarman, van den Berg, van Gageldonk-Lafeber, A.B., Brandsema, P.S., Surveillance van legionellose in Nederland. Overzicht van clusters, bronnen en omgevingsfactoren tussen 2013-2022. RIVM-rapport 2024-0036, Bilthoven (2024)) ).