Pneumokok is normale bewoner van bovenste luchtwegen

Streptococcus pneumoniae ofwel de pneumokok is een bacterie die vaak voorkomt in de bovenste luchtwegen van de mens zonder ziekte te veroorzaken. Zo'n infectie zonder ziekte wordt dragerschap genoemd. Vrijwel iedereen is gedurende enige tijd wel drager van een pneumokok. Ziekte ontstaat slechts bij een klein deel van de mensen die met de bacterie geïnfecteerd raken. De bacterie kan dan vanuit de bovenste luchtwegen doordringen in de bijholten of in het middenoor. Een bijholteontsteking of een middenoorontsteking kan het gevolg zijn. In sommige gevallen kan de bacterie afdalen in de diepere luchtwegen en een longontsteking (pneumonie) veroorzaken. Aan deze aandoening ontleent de bacterie ook zijn naam. Ook kan de bacterie doordringen in de bloedbaan of het zenuwstelsel. Dit noemen we invasieve pneumokokkenziekte. Invasieve pneumokokkenziekte kan zich manifesteren als een ernstige longontsteking, bloedvergiftiging of hersenvliesontsteking. Bloedvergiftiging of hersenvliesontsteking als gevolg van een pneumokokkeninfectie treedt vooral op bij kinderen <5 jaar. Een (ernstige) longontsteking als gevolg van een pneumokokkeninfectie treedt vooral op bij mensen van 65 jaar en ouder.

Sinds 2006 worden kinderen via het Rijksvaccinatieprogramma gevaccineerd tegen pneumokokkenziekte. In het najaar van 2020 zullen ook ouderen van 73 tot en met 79 jaar een uitnodiging krijgen voor een pneumokokkenprik

Meer informatie

• Definities: pneumokokken
• Pneumokokken op www.rivm.nl

Aantal kinderen (< 5 jaar) met invasieve pneumokokkenziekte sterk afgenomen

Sinds de introductie van pneumokokkenvaccinatie bij kinderen in 2006 is het aantal kinderen <5 jaar met invasieve pneumokokkenziekte sterk afgenomen van ongeveer 200 kinderen per jaar naar ongeveer 50 per jaar. Er worden bijna geen kinderen meer ziek door één van de  serotypen in het vaccin; het vaccin wat in 2006 ingevoerd is, beschermt tegen 7 typen en in 2011 is dit vaccin vervangen door een vaccin met 10 typen. Pneumokokken typen die niet in het vaccin zijn opgenomen veroorzaken nog wel steeds ziekte (Schurink-van 't Klooster & de Melker 2020Schurink-van 't Klooster, T. M., de Melker, H.E., The National Immunisation Programme in the Netherlands: surveillance and developments in 2019-2020., Bilthoven (2020)).

Aantal volwassenen met invasieve  pneumokokkenziekte stabiel

Sinds de introductie van pneumokokkenvaccinatie bij kinderen in 2006 is ook bij andere (niet-gevaccineerde) leeftijdsgroepen het aantal ziektegevallen door de 10 typen die in het vaccin zitten afgenomen, door groepsbescherming. Het aantal ziektegevallen door typen die niet in het vaccin zitten is bij deze leeftijdsgroepen echter gestegen. Door toename van ziekte door niet-vaccin typen en door de toenemende vergrijzing is het totaal aantal ziektegevallen nagenoeg gelijk gebleven (Schurink-van 't Klooster & de Melker 2020Schurink-van 't Klooster, T. M., de Melker, H.E., The National Immunisation Programme in the Netherlands: surveillance and developments in 2019-2020., Bilthoven (2020)).

Afname in sterfte door invasieve  pneumokokkenziekte

Voor invoering van vaccinatie in 2006 stierven er jaarlijks bijna 400 personen aan invasieve pneumokokkenziekte (Vestjens et al. 2019Vestjens, SM. T., Sanders, EA. M., Vlaminckx, BJ., de Melker, H.E., van der Ende, A, Knol, MJ., Twelve years of pneumococcal conjugate vaccination in the Netherlands: Impact on incidence and clinical outcomes of invasive pneumococcal disease (2019)). Na invoering van pneumokokkenvaccinatie bij kinderen in 2006 is het aantal sterfgevallen door één van de serotypen in het vaccin sterk gedaald, maar het aantal door niet-vaccin typen gestegen. Door de verschuiving in serotypen is het totaal aantal sterfgevallen door invasieve pneumokokkenziekte afgenomen in de afgelopen jaren, ondanks de toenemende vergrijzing.