Tetanus is een bacteriële infectie
Tetanus wordt veroorzaakt door een sporenvormende bacterie, Clostridium tetani, die gifstoffen produceert. Deze gifstoffen veroorzaken de ziekte. De sporen kunnen lang overleven, vooral in een zuurstofarme omgeving zoals in aarde, straatvuil en in het maagdarmkanaal van dieren. Uitroeien van de sporen is onmogelijk. Tussen besmetting en uitbreken van de ziekte verstrijken gemiddeld 6 tot 15 dagen. Die periode kan veel langer duren als in genezen wonden sporen zijn achtergebleven. Tetanus is niet van mens-op-mens overdraagbaar, maar men loopt de ziekte op door contact van een (kleine) wond met bijvoorbeeld straatvuil. Tetanus begint meestal met verschijnselen van rusteloosheid, geprikkeldheid en hoofdpijn. Daarna volgen vaak kaakkramp en slikklachten, stijfheid van de nek- en buikspieren, en soms koorts. Uiteindelijk kunnen krampen optreden in alle skeletspieren. In de volksmond noemde men de ziekte ook wel kaakklem. Tetanus bij pasgeborenen en pas bevallen vrouwen treedt nog regelmatig op in ontwikkelingslanden, door onhygiënische omstandigheden tijdens de bevalling en de navelstrengzorg.
Aantal meldingen van tetanus
Sla de grafiek Aantal meldingen van tetanus 1952-2022 over en ga naar de datatabelBron: Pluijmaekers & de Melker 2023Pluijmaekers, A.J.M., de Melker, H.E., The National Immunisation Programme in the Netherlands Surveillance and developments in 2022-2023, Bilthoven (2023); Osiris
- Tussen 1999 en 2008 was er geen wettelijke meldingsplicht voor tetanus
Nog maar enkele gevallen per jaar in Nederland
Voordat vaccinatie tegen tetanus werd ingevoerd, waren er gemiddeld 100 ziektegevallen per jaar. Sinds vaccinatie (1957) is het aantal tetanusgevallen sterk afgenomen. Vanaf 1972 zijn niet meer dan 10 gevallen per jaar gemeld. Het ging hier steeds om niet-gevaccineerde patiënten. In de periode 2009-2022 werden er in totaal 19 tetanuspatiënten gemeld, waarbij het aantal meldingen per jaar varieerde tussen de 0 en 5 (Pluijmaekers & de Melker 2023Pluijmaekers, A.J.M., de Melker, H.E., The National Immunisation Programme in the Netherlands Surveillance and developments in 2022-2023, Bilthoven (2023)).
Aantal sterfgevallen door tetanus
Sla de grafiek Aantal sterfgevallen door tetanus 1950-2022 over en ga naar de datatabel- 2022 zijn voorlopige cijfers
- ICD-10 (International Classification of Diseases, tenth revision)-codes A33-A35 (WHO-classificaties)
- De sterftecijfers vanaf 2013 zijn minder goed vergelijkbaar met eerdere jaren, omdat het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) is overgestapt van handmatig naar automatisch coderen
Jaarlijks enkele sterfgevallen in Nederland
Voor de Tweede Wereldoorlog schommelde het aantal aan tetanus overleden patiënten in Nederland tussen de 30 en 50 per jaar. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verdubbelde dit aantal om daarna te dalen tot minder dan 5 sterfgevallen per jaar in de jaren zeventig. In de periode 2000-2022 werden maar enkele gevallen van sterfte door tetanus geregistreerd, 6 in totaal. Mits de vaccinatiegraad niet verder daalt zal het aantal sterfgevallen door tetanus beperkt blijven tot enkele gevallen per jaar.
- D.L. van Meijeren (RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu))
- H. Giesbers, red. (RIVM)