Type 1 diabetes door afbraak insuline producerende cellen

Type 1 diabetes mellitus ontstaat als gevolg van de afbraak en het verlies van insuline-producerende cellen (bèta-cellen) van de alvleesklier (pancreas), waardoor een absoluut tekort van het hormoon insuline ontstaat. Vaak zijn er nog wel wat functionerende bèta-cellen over, maar de kleine hoeveelheid insuline die zij produceren is onvoldoende. Hierdoor hebben patiënten met diabetes type 1 insuline nodig als behandeling (Oram et al. 2019Oram, RA., Sims, EK., Evans-Molina, C., Beta cells in type 1 diabetes: mass and function; sleeping or dead? (2019)). Het immuunsysteem beschadigt de lichaamseigen bèta-cellen. Type 1 diabetes wordt daarom als een auto-immuunziekte beschouwd. De beschadiging wordt veroorzaakt door interacties tussen genetische en omgevingsfactoren (Rewers & Ludvigsson 2016Rewers, M, Ludvigsson, J, Environmental risk factors for type 1 diabetes (2016)). Type 1 diabetes ontstaat in korte tijd en het meest frequent bij kinderen tussen 5 jaar en de puberteit. Ook bij volwassenen kan type 1 diabetes ontstaan. Bij volwassenen is het beloop minder acuut en is insuline soms niet direct nodig. 

Genen en omgevingsfactoren

Op elke lichaamscel is een eiwit met antigenen aanwezig. Deze antigenen helpen het immuunsysteem om lichaamseigen cellen te kunnen onderscheiden van niet-lichaamseigen cellen. Bij diabetes type 1 zorgt een combinatie van de aanwezige genen voor het ontstaan van afwijkende typen eiwitten en antigenen op de bèta-cellen. Het immuunssteem herkent de bèta-cellen niet als lichaamseigen, en gaat antistoffen vormen die tot de afbraak van de bèta-cellen leiden (Rewers & Ludvigsson 2016Rewers, M, Ludvigsson, J, Environmental risk factors for type 1 diabetes (2016)). De omgeving kan echter ook een rol spelen in het ontstaan van diabetes type 1, zoals bepaalde virussen, voeding en de darmflora (Rewers & Ludvigsson 2016Rewers, M, Ludvigsson, J, Environmental risk factors for type 1 diabetes (2016)).

Type 2 diabetes kent veel verschillende oorzaken

Type 2 diabetes mellitus ontstaat als gevolg van stoornissen in de afscheiding van insuline en/of het niet optimaal benutten van de aanwezige insuline door weefsels door ongevoeligheid voor insuline (insulineresistentie). Dit leidt tot een relatief tekort aan insuline. Hierdoor ontstaat op den duur een te hoog glucosegehalte in het bloed (Zheng et al. 2017Zheng, Y, Ley, SH., Hu, FB., Global aetiology and epidemiology of type 2 diabetes mellitus and its complications (2017)). Bij het ontstaan van diabetes type 2 spelen genetische en omgevingsfactoren een rol. Waar bij diabetes type 1 genetische factoren de grootste rol spelen in het ontstaan van de ziekte, zijn het bij diabetes type 2 met name de omgevingsfactoren. De genetische aanleg is wel altijd aanwezig, maar vaak ontstaat diabetes type 2 pas na interactie met omgevingsfactoren (Zheng et al. 2017Zheng, Y, Ley, SH., Hu, FB., Global aetiology and epidemiology of type 2 diabetes mellitus and its complications (2017)). Veel mensen met diabetes type 2 hebben meerdere risicofactoren tegelijk. Interacties tussen risicofactoren spelen een rol bij het geleidelijk opbouwen van ongevoeligheid voor insuline (insulineresistentie) en bijbehorende hoge glucosegehalten in het bloed.

Genetische factoren

De genen die van invloed zijn op het ontstaan van type 2 diabetes spelen veelal een rol bij de vorming en het functioneren van bèta-cellen in de alvleesklier, maar zijn ook van invloed op 'nuchtere' glucosegehalten en het ontstaan van overgewicht Er is sprake van overgewicht bij een Body Mass Index (BMI) ≥ 25 kg/m2 (Er is sprake van overgewicht bij een Body Mass Index (BMI) ≥ 25 kg/m2). De bekende betrokken genetische variaties kunnen echter slechts 20% van het totale genetische risico op diabetes type 2 verklaren (Zheng et al. 2017Zheng, Y, Ley, SH., Hu, FB., Global aetiology and epidemiology of type 2 diabetes mellitus and its complications (2017)).
Het risico op het ontwikkelen van diabetes type 2 is groter wanneer familieleden ook diabetes type 2 hebben. Wanneer één van beide ouders diabetes type 2 heeft, is dit risico 40%, en voor beide ouders zelfs 70%. Obesitas, een grote risicofactor voor diabetes type 2, speelt een rol bij de erfelijkheid van diabetes type 2 (Ali 2013Ali, O, Genetics of type 2 diabetes (2013)).

Verschillende leefstijlfactoren van invloed op ontstaan diabetes type 2

Verschillende leefstijlfactoren zijn risicofactoren voor diabetes type 2. Overgewicht is één van de grootste risicofactoren. Het risico op diabetes type 2 wordt groter naarmate het overgewicht toeneemt, maar ook naarmate het overgewicht langer duurt (Hu et al. 2014Hu, Y, Bhupathiraju, SN., de Koning, L, Hu, FB., Duration of obesity and overweight and risk of type 2 diabetes among US women (2014)). De belangrijkste risicofactor voor diabetes type 2 is echter de hoeveelheid buikvet (Zheng et al. 2017Zheng, Y, Ley, SH., Hu, FB., Global aetiology and epidemiology of type 2 diabetes mellitus and its complications (2017)). Het verband tussen overgewicht en/of te veel buikvet en diabetes type 2 wordt deels verklaard door vrije vetzuren die de bèta-cellen kunnen aantasten (Murea et al. 2012Murea, M, Ma, L, Freedman, BI., Genetic and environmental factors associated with type 2 diabetes and diabetic vascular complications (2012)).
Andere leefstijlfactoren die van invloed zijn op het ontwikkelen van diabetes type 2 zijn: lichamelijke inactiviteit, ongezonde voeding (te veel verzadigd vet en onvoldoende voedingsvezels), roken en het eten van bewerkt vlees. Matig gebruik van alcohol lijkt daarentegen het risico op diabetes te verminderen (Zheng et al. 2017Zheng, Y, Ley, SH., Hu, FB., Global aetiology and epidemiology of type 2 diabetes mellitus and its complications (2017)). Ook slaapduur kan invloed hebben op het ontwikkelen van diabetes type 2. Zowel te kort als te lang slapen wordt geassocieerd met een verhoogd risico op diabetes type 2 (Shan et al. 2015Shan, Z, Ma, H, Xie, M., Yan, P, Guo, Y., Bao, W, Rong, Y, Jackson, CL., Hu, FB., Liu, L, Sleep Duration and Risk of Type 2 Diabetes: A Meta-analysis of Prospective Studies (2015)).

Zwangerschapsdiabetes risicofactor voor moeder en kind

Vrouwen die ooit zwangerschapsdiabetes hebben gehad hebben een hoger risico op het krijgen van type 2 diabetes later in het leven (Zheng et al. 2017Zheng, Y, Ley, SH., Hu, FB., Global aetiology and epidemiology of type 2 diabetes mellitus and its complications (2017)). Ook kinderen van wie de moeder zwangerschapsdiabetes had, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van diabetes type 2, net als kinderen met een hoog (meer dan 4.500 gram) of laag (minder dan 2.500 gram) geboortegewicht (Zheng et al. 2017Zheng, Y, Ley, SH., Hu, FB., Global aetiology and epidemiology of type 2 diabetes mellitus and its complications (2017)).

Verminderde gevoeligheid voor insuline tijdens zwangerschap

Tijdens de zwangerschap wordt onder invloed van zwangerschapshormonen de gevoeligheid van de cellen voor insuline minder. Normaal gesproken wordt deze verminderde gevoeligheid gecompenseerd door een hogere productie van insuline door de bèta-cellen. Als deze compensatie onvoldoende is, gaat het bloedglucosegehalte omhoog en is er sprake van zwangerschapsdiabetes (Kampmann 2015Kampmann, U, Gestational diabetes: A clinical update (2015)).