Schermgebruik hangt samen met slaapduur en slaapkwaliteit

Veelvuldig gebruik van smartphones, tablets, en/of pc’s in het uur voor het slapen hangt samen met minder slaap en een slechtere kwaliteit van slaap bij volwassenen. Dit blijkt uit onderzoek onder ongeveer 16.000 Nederlandse volwassenen (van Kerkhof et al. 2017van Kerkhof, L. W. M., Vlaanderen, J. J., Berkhout, A. J. C., Dollé, M. E. T., Vermeulen, R. C. H., van Steeg, H., Schermgebruik en blauw licht : Omvang van blootstelling en relatie met slaap, Bilthoven (2017)).  Deze apparaten worden veelvuldig voor het slapen gaan gebruikt: 58% gebruikt meerdere dagen per week smartphones, tablets, en/of pc’s in het uur voor het slapen. Televisie kijken in het uur voor het slapen hangt niet samen met veranderingen in slaapduur of slaapkwaliteit (van Kerkhof et al. 2017van Kerkhof, L. W. M., Vlaanderen, J. J., Berkhout, A. J. C., Dollé, M. E. T., Vermeulen, R. C. H., van Steeg, H., Schermgebruik en blauw licht : Omvang van blootstelling en relatie met slaap, Bilthoven (2017)).
Uit ander onderzoek blijkt dat 22% van de kinderen (8-13 jaar) dagelijks een scherm gebruikt  in de avond. Onder adolescenten (13-18 jaar) is dit 83% (van Kerkhof et al. 2019van Kerkhof, L. W. M., van der Maaden, T., van der Meijden, W., van Elk, M., van Nierop, L. E., Dollé, M. E. T., Stenvers, D. J., Bisschop, P., van Someren, E., Kalsbeek, A., Schermgebruik, blauwlicht en slaap, Bilthoven (2019)). Ook jongeren (13-18 jaar) die dagelijks een scherm gebruiken in het uur voor het slapen, hebben meer slaapproblemen zoals later in slaap vallen, korter slapen en 's nachts wakker worden (van Kerkhof et al. 2019van Kerkhof, L. W. M., van der Maaden, T., van der Meijden, W., van Elk, M., van Nierop, L. E., Dollé, M. E. T., Stenvers, D. J., Bisschop, P., van Someren, E., Kalsbeek, A., Schermgebruik, blauwlicht en slaap, Bilthoven (2019)). Ook  hebben zij meer symptomen van slaaptekort overdag, zoals moeite om wakker te blijven.

Mechanisme verstoring van slaap door lichtgevende schermen

Het verstorende effect van schermgebruik op slaap wordt mogelijk veroorzaakt door het (blauwe) licht dat door dergelijke schermen wordt uitgezonden. Licht is een belangrijke regelaar van de biologische klok. De biologische klok speelt een belangrijke rol in allerlei processen in ons lichaam, waaronder het slaap/waak ritme. Vooral licht tijdens de avond en nacht kan deze klok verstoren (van Kerkhof et al. 2014van Kerkhof, L. W. M., Lolkema, D. E., van Steeg, H., Rodenburg, G. C. H., Verkenning: Gezondheidseffecten van nieuwe lichtbronnen, Bilthoven (2014)). Het blauwe licht dat wordt uitgezonden door lichtgevende schermen kan leiden tot remming van de afgifte van het hormoon melatonine (Tähkämö et al. 2019Tähkämö, Partonen, Pesonen, Systematic review of light exposure impact on human circadian rhythm (2019), Zerbini et al. 2020Zerbini, Kantermann, Merrow, Strategies to decrease social jetlag: Reducing evening blue light advances sleep and melatonin (2020), Chang et al. 2015Chang, A, Aeschbach, D, Duffy, JF., Czeisler, CA., Evening use of light-emitting eReaders negatively affects sleep, circadian timing, and next-morning alertness (2015)). Deze studies wijzen op een oorzakelijk verband tussen eenmalig schermgebruik en een verschuiving van de biologische klok.  Het gebruik van een blauwlicht filterende bril in de avond lijkt gunstige effecten te hebben op slaap, zoals een betere slaapkwaliteit of verminderde slaapklachten (van Kerkhof et al. 2019van Kerkhof, L. W. M., van der Maaden, T., van der Meijden, W., van Elk, M., van Nierop, L. E., Dollé, M. E. T., Stenvers, D. J., Bisschop, P., van Someren, E., Kalsbeek, A., Schermgebruik, blauwlicht en slaap, Bilthoven (2019), Zerbini et al. 2020Zerbini, Kantermann, Merrow, Strategies to decrease social jetlag: Reducing evening blue light advances sleep and melatonin (2020), Shechter et al. 2020Shechter, Quispe, Barbecho, Slater, Falzon, "Interventions to reduce short-wavelength (“blue”) light exposure at night and their effects on sleep: A systematic review and meta-analysis" (2020), Hester et al. 2021Hester, Dang, Barker, Heath, Mesiya, Tienabeso, Watson, Evening wear of blue-blocking glasses for sleep and mood disorders: a systematic review (2021)).

Meer aandoeningen bij slecht, kort of lang slapen

Een slechte slaapkwaliteit en een relatief korte en lange slaapduur hangen samen met verschillende ziekten en aandoeningen. Een slechte slaapkwaliteit hangt vooral samen met stemmingsstoornissen, obesitas Er is sprake van obesitas of ernstig overgewicht bij een Body Mass Index (BMI) ≥ 30 kg/m2. (Er is sprake van obesitas of ernstig overgewicht bij een Body Mass Index (BMI) ≥ 30 kg/m2.) en hartproblemen. Een relatief korte of lange slaapduur wordt gelinkt aan beroertes, kanker, depressie en diabetes type II.  
De gezondheidsrisico's bij een slechte slaapkwaliteit of relatief korte of lange slaapduur worden verklaard door een aantal belangrijke lichamelijke processen die afhankelijk zijn van de slaap. Eén van die processen is de aanmaak van hormonen. Zowel een slechte slaapkwaliteit als een relatief korte of lange slaapduur kan de aanmaak van hormonen, en daardoor de hormoonbalans, negatief beïnvloeden. Een verstoorde hormoonbalans kan leiden tot een minder goede opname van insuline (wat diabetes type II kan veroorzaken), een verminderd herstel, een verzwakt immuunsysteem en stemmings- en gedragsproblemen (Gao et al. 2022Gao, C., Guo, J., Gong, T.T., Lv, J.L., Li, X.Y., Zhang, M., Shan, Y.T., Zhao, Y., Wu, Q.J., Sleep Duration/Quality With Health Outcomes: An Umbrella Review of Meta-Analyses of Prospective Studies. (2022),  Kim et al. 2015Kim, T.W., Jeong, J.H., 9116141), The impact of sleep and circadian disturbance on hormones and metabolism. (2015)). 

Tabel: Ziekten en aandoeningen die samenhangen met slaapduur en slaapkwaliteit

Te kort slapen hangt samen met emoties en  gedrag 

Te kort slapen maakt het moeilijker om negatieve emoties, zoals irritatie, angst en agressie te verwerken. Bovendien kan slaaptekort tot meer onethisch en risicovol gedrag leiden en vermindert het de zelfbeheersing (Krause et al. 2017Krause, A.J., Simon, E.B., Mander, B.A., Greer, S.M., Saletin, J.M., Goldstein-Piekarski, A., Walker, M.P., The sleep-deprived human brain. (2017), Olsen et al. 2016Olsen, O.K., Pallesen, S., Torsheim, T., Espevik, R., The effect of sleep deprivation on leadership behaviour in military officers: an experimental study. (2016) ). Ook  vermindert slaaptekort  de concentratie en het vermogen om herinneringen op te halen (Krause et al. 2017Krause, A.J., Simon, E.B., Mander, B.A., Greer, S.M., Saletin, J.M., Goldstein-Piekarski, A., Walker, M.P., The sleep-deprived human brain. (2017)). Slaaptekort heeft daarnaast ook een negatieve impact op de productiviteit, het beoordelingsvermogen en het vermogen om oplossingen voor problemen te bedenken (Jaradat et al. 2020Jaradat, R., Lahlouh, A., Mustafa, M., Sleep quality and health related problems of shift work among resident physicians: a cross-sectional study. (2020), Kim et al. 2015Kim, T.W., Jeong, J.H., 9116141), The impact of sleep and circadian disturbance on hormones and metabolism. (2015) ).

Jongeren met slaaptekort presteren slechter

Bijna eenderde van de middelbare scholieren krijgt niet voldoende slaap (zie: Slaapduur bij scholieren). Jongeren hebben tussen de acht en tien uur slaap per nacht nodig, volgens de officiële richtlijnen van de National Sleep Foundation (Hirshkowitz et al. 2015Hirshkowitz, Whiton, Albert, Alessi, Bruni, DonCarlos, Neubauer, National Sleep Foundation’s sleep time duration recommendations: Methodology and results summary (2015)). Jongeren lopen een extra groot risico op slaapgebrek, omdat er in de tienertijd veranderingen in de slaapcyclus plaatsvinden. De slaapcyclus verschuift waardoor tieners pas later in de avond moe worden (Yip et al. 2022Yip, T., Wang, Y., Xie, M., Ip, P.S., Fowle, J., Buckhalt, J., School start times, sleep, and youth outcomes: a meta-analysis. (2022)). Slaaptekort heeft negatieve effecten op het prestatieniveau van tieners en vormt ook een risico voor hun psychische gezondheid. Jongeren met een ernstig slaaptekort hebben ook vaker last van sociaal-emotionele problemen, stemmingsstoornissen en suïcidale gedachten (Bosman et al. 2018Bosman, D.J., Verhagen, C.E., Uitenbroek, D.G., Slaaptekort en schoolverzuim bij jongeren: is er een relatie? (2018), Medic et al. 2017Medic, G., Wille, M., Hemels, M.E., Short-and long-term health consequences of sleep disruption. (2017)).

Samenhang slapen en geluid

Bij het onderwerp Leefomgeving in VZinfo.nl is informatie opgenomen over slaapverstoring door geluid.