Blootstelling aan geluid

Miljoenen personen blootgesteld aan geluidsniveaus boven WHO-advieswaarde

In Nederland zijn naar schatting ongeveer 6,1 miljoen personen blootgesteld aan geluid van wegverkeer hoger dan of gelijk aan de WHO-advieswaarde en ’s nachts zijn dat ruim 4,7 miljoen personen. Verder worden ongeveer 320.000 personen blootgesteld aan geluid boven de advieswaarde voor railverkeer en ’s nachts 470.000. Ongeveer 2,1 miljoen personen worden blootgesteld aan geluidsniveaus boven de advieswaarde voor vliegverkeer. ’s Nachts zijn dat 220.000 personen (van Kempen 2021van Kempen, E., Nieuwe gezondheidskundige richtlijnen voor omgevingsgeluid. Nadere gezondheidskundige analyses., Bilthoven (2021)).

Tabel: Geschat aantal personen in Nederland dat is blootgesteld aan geluidsniveaus van weg-, vlieg- en railverkeer die groter of gelijk zijn aan de gezondheidskundige advieswaarden van de WHO.

Bron: van Kempen 2021van Kempen, E., Nieuwe gezondheidskundige richtlijnen voor omgevingsgeluid. Nadere gezondheidskundige analyses., Bilthoven (2021)

• Voor de gezondheidskundige advieswaarden van de WHO zie: WHO-Europe, Environmental noise guidelines for the European region. 
• Voor de blootstelling aan wegverkeer is data over de periode 2011-2016 gebruikt, voor railverkeer data uit 2016 en voor vliegverkeer is de blootstelling gebaseerd op geluidsberekeningen van het NLR Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum (Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum ) rond Schiphol en de regionale luchthavens van nationaal belang voor 2015 en 2016. Militaire luchtvaart en kleine luchtvaart zijn niet meegenomen in de berekeningen.
• L_den ofwel 'day-evening-night level' is het jaargemiddelde geluidniveau over de dag-, avond-, en nachtperiode en is de Nationale en Europese maat voor de blootstelling aan omgevingsgeluid. 
• L_night is de jaargemiddelde maat voor blootstelling aan geluid in de nacht. 

Gezondheidsgevolgen

Ook gezondheidseffecten bij geluidsniveaus onder WHO-advieswaarde

Ook personen in gebieden met een geluidbelasting lager dan de WHO-advieswaarde kunnen negatieve effecten ondervinden door de blootstelling aan geluid. Dit heeft er onder meer mee te maken dat de WHO bij het afleiden van hun advieswaarden een kans van 10% op ernstige hinder en een kans van 3% op ernstige slaapverstoring nog als acceptabel beschouwd heeft. De omvang van de ziektelast De ziektelast wordt uitgedrukt in Disability Adjusted Life Years (DALY) en is opgebouwd uit het aantal verloren levensjaren (door vroegtijdige sterfte), en het aantal jaren geleefd met gezondheidsproblemen (bijvoorbeeld een ziekte), gewogen voor de ernst hiervan (ziektejaarequivalenten). (De ziektelast wordt uitgedrukt in Disability Adjusted Life Years (DALY) en is opgebouwd uit het aantal verloren levensjaren (door vroegtijdige sterfte), en het aantal jaren geleefd met gezondheidsproblemen (bijvoorbeeld een ziekte), gewogen voor de ernst hiervan (ziektejaarequivalenten).) is het grootst bij personen die worden blootgesteld aan geluidniveaus tussen 45 en 55 dB Decibel. Logaritmische eenheid die vooral gebruikt wordt voor de aanduiding van geluidssterkte. (Decibel. Logaritmische eenheid die vooral gebruikt wordt voor de aanduiding van geluidssterkte.) (L_den). De reden hiervoor is dat het aantal personen dat woonachtig is in gebieden met een geluidbelasting tussen 45 en 55 dB veel groter is dan het aantal woonachtig in gebieden met hogere geluidbelastingen (Welkers et al. 2020Welkers, D., van Kempen, E., Helder, R., Verheijen, R., Motie Schonis en de WHO-richtlijnen voor omgevingsgeluid (2018). Het doel heiligt de middelen, Bilthoven (2020); van Kempen 2021van Kempen, E., Nieuwe gezondheidskundige richtlijnen voor omgevingsgeluid. Nadere gezondheidskundige analyses., Bilthoven (2021)).

Blootstelling aan geluid kan leiden tot diverse gezondheidsproblemen

Blootstelling aan (ongewenst) geluid kan uiteenlopende effecten op de gezondheid hebben. Het kan leiden tot hinder, slaapverstoring, verstoring van de dagelijkse activiteiten en stress-reacties. Deze effecten van geluid kunnen op hun beurt weer aanleiding geven tot hoge bloeddruk en verhoogde niveaus van het stresshormoon cortisol, die het risico op hart- en vaatziekten en op psychische aandoeningen verhogen. Geluid kan echter ook direct (zonder beoordeling) resulteren in fysiologische reacties zoals een verhoogde bloeddruk. Ook heeft lawaai een negatieve invloed op de leerprestaties van kinderen (EEA 2020EEA, Environmental noise in Europe — 2020, Luxembourg (2020); van Kempen et al. 2018van Kempen, E., Casas, M., Pershagen, G, Foraster, M., WHO Environmental Noise Guidelines for the European Region: A Systematic Review on Environmental Noise and Cardiovascular and Metabolic Effects: A Summary (2018); Clark & Paunovic 2018Clark, C., Paunovic, K., WHO Environmental Noise Guidelines for the European Region: A Systematic Review on Environmental Noise and Cognition. (2018); Basner & McGuire 2018Basner, M., McGuire, S., WHO Environmental Noise Guidelines for the European Region: A Systematic Review on Environmental Noise and Effects on Sleep. (2018); Clark & Paunovic 2018Clark, C., Paunovic, K., WHO Environmental Noise Guidelines for the European Region: A Systematic Review on Environmental Noise and Quality of Life, Wellbeing and Mental Health. (2018); Eriksson & Pershagen 2018Eriksson, C., Pershagen, G, Biological mechanisms related to cardiovascular and metabolic effects by environmental noise (2018)., Copenhagen (2018); Guski et al. 2017Guski, R., Schreckenberg, D., Schuemer, R., WHO Environmental Noise Guidelines for the European Region: A Systematic Review on Environmental Noise and Annoyance. (2017)).

Stress verklaart groot deel negatieve invloed geluid op gezondheid

De negatieve invloed van geluid op onze gezondheid kan grotendeels worden verklaard door stress (van Kempen & Simon 2020van Kempen, E. E. M. M., Simon, S.N., Kennisscan hinder door luchtvaartgeluid: Effecten van woningisolatie en niet-akoestische factoren., Bilthoven (2020); Eriksson & Pershagen 2018Eriksson, C., Pershagen, G, Biological mechanisms related to cardiovascular and metabolic effects by environmental noise (2018)., Copenhagen (2018)). Lawaai is een stressor waardoor  je lichaam in een verhoogde staat van paraatheid wordt gebracht (lichamelijke reactie). Normaal gesproken is stress een heel gezonde en normale reactie. Het zorgt ervoor dat je beter presteert en dat je je beter kunt concentreren. Maar bij chronische stress heeft je lichaam geen tijd om zich te herstellen, waardoor er klachten of aandoeningen kunnen ontstaan. Daarnaast kun je ook stress in je hoofd ervaren (psychische stress) door blootstelling aan geluid: een negatieve waardering van geluid kan leiden tot acute negatieve fysiologische en psychologische effecten. En afhankelijk van de mogelijkheden die mensen denken te hebben om het geluid te beheersen en het vermogen van mensen om met het geluid om te gaan, kan de stress worden gereduceerd. Maar als mensen die mogelijkheden niet of beperkt hebben en ze zich vaak en/of lang storen aan het geluid dan kan dat de gezondheid schaden.

Gezondheidseffecten niet alleen afhankelijk van soort geluid

De effecten van geluid op de gezondheid zijn gedeeltelijk afhankelijk van de eigenschappen van het geluid, zoals intensiteit, frequentie (toonhoogte) en duur. Daarnaast spelen zogenaamde niet-akoestische aspecten (de zogeheten co-determinanten) een rol, zoals context, hoe men over de bron van het geluid denkt (attitude), verwerkingsgedrag (coping stijl), angst en gevoeligheid voor geluid (Gezondheidsraad 1999Gezondheidsraad, Grote luchthavens en gezondheid, Den Haag (1999); Dusseldorp et al. 2011Dusseldorp, A., Houthuijs, D.J.M., van Overveld, A., van Kamp, I., Marra, M., Handreiking geluidhinder wegverkeer: Berekenen en meten, Bilthoven (2011); EEA 2020EEA, Environmental noise in Europe — 2020, Luxembourg (2020); van Kempen & Simon 2020van Kempen, E. E. M. M., Simon, S.N., Kennisscan hinder door luchtvaartgeluid: Effecten van woningisolatie en niet-akoestische factoren., Bilthoven (2020) ). De figuur geeft weer hoe blootstelling aan ongewenst geluid kan leiden tot gezondheidsklachten. Geluiden die als prettig ervaren worden en het ontbreken van ongewenst geluid hebben mogelijk juist een positief effect op de gezondheid doordat ze het herstel van stress bevorderen (Gezondheidsraad 2006Gezondheidsraad, Stille gebieden en gezondheid, Den Haag (2006); Brown 2010Brown, A. L., Soundscapes and environmental noise management (2010)).

Wegverkeer belangrijkste bron van ernstige geluidhinder in de woonomgeving

In 2021 gaf 11,3% van alle inwoners van Nederland van 16 jaar en ouder aan in de afgelopen 12 maanden ernstige hinder door geluid van wegverkeer te hebben ondervonden. Vooral  motoren en brommers waren grote bronnen van ernstige geluidhinder door wegverkeer. Daarnaast zorgen buren voor relatief veel geluidsoverlast: 9,4% ondervond hier ernstige hinder van. Daarna volgen bouw- en sloopactiviteiten met 7,5%. Verder ondervond 6,1% ernstige hinder door geluid van vliegverkeer en 1,7% door geluid van railverkeer. Railverkeer zorgt daarmee voor minder ernstige hinder dan recreatieve activiteiten (zoals horeca, sportparken en festivals), waar 3,2% ernstige hinder door ondervond. Het gaat bij deze percentages niet om een enkel incident, maar om de situatie zoals die over het afgelopen jaar beleefd is (Van Poll & Simon 2022Van Poll, R., Simon, S.N., Onderzoek Beleving Woonomgeving (OBW). Hinder en slaapverstoring, de 2021-cijfers. RIVM-rapport 2022-0083, Bilthoven (2022)). 

Hinder lijkt terug te keren naar het niveau van 2019

Ten opzichte van 2020 zijn ernstige hinder door vliegverkeer, en door fabrieken en bedrijven in 2021 toegenomen. Ernstige hinder door de overige brongroepen is in 2021 juist afgenomen ten opzichte van 2020. Het lijkt erop dat hinder door alle bronnen terugkeert naar het niveau van 2019, voor de coronapandemie, maar nog steeds hoger of lager is dan in 2019.  Zo is ernstige hinder door wegverkeer, buren en bouw- en sloopactiviteiten in 2021 nog altijd toegenomen vergeleken met 2019 (Van Poll & Simon 2022Van Poll, R., Simon, S.N., Onderzoek Beleving Woonomgeving (OBW). Hinder en slaapverstoring, de 2021-cijfers. RIVM-rapport 2022-0083, Bilthoven (2022)).  De toename komt zeer waarschijnlijk door maatregelen die zijn genomen om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan. Hierdoor bleven mensen meer thuis en hadden ze vooral ernstige hinder van geluidbronnen vlakbij hun woning.  Ook was er minder vliegverkeer (van Poll & Simon 2021van Poll, R, Simon, S.N., Ernstige hinder en slaapverstoring in Nederland – Onderzoek Beleving Woonomgeving (OBW) 2020. Hinder in tijden van corona, Bilthoven (2021)).  

Meeste ernstige slaapverstoring door geluid van buren en wegverkeer

In 2021 gaf 6,1% van de inwoners van Nederland van 16 jaar en ouder aan dat hun slaap in de afgelopen 12 maanden ernstig verstoord was door geluid van buren. Dit is hoger dan het percentage inwoners (5,9%) dat ernstige slaapverstoring ondervindt van geluid door wegverkeer. In 2019 was wegverkeer nog de grootste bron van ernstige slaapverstoring. Op de derde plek staat geluid van bouw- en sloopactiviteiten met 2,6%. Vliegverkeer zorgt voor ongeveer evenveel ernstige slaapverstoring als geluid van recreatieve activiteiten zoals horeca, sportparken en festivals. Het gaat ook bij deze percentages niet om een enkel incident, maar om de situatie zoals die over het afgelopen jaar beleefd is. Tussen 2020 en 2021 is het percentage ernstige slaapverstoring door nachtelijk geluid van de meeste brongroepen afgenomen, behalve voor fabrieken en bedrijven (Van Poll & Simon 2022Van Poll, R., Simon, S.N., Onderzoek Beleving Woonomgeving (OBW). Hinder en slaapverstoring, de 2021-cijfers. RIVM-rapport 2022-0083, Bilthoven (2022)). Tussen 2019 en 2020 was er voor de meeste brongroepen nog een toename, behalve voor vliegverkeer en recreatie  (van Poll & Simon 2021van Poll, R, Simon, S.N., Ernstige hinder en slaapverstoring in Nederland – Onderzoek Beleving Woonomgeving (OBW) 2020. Hinder in tijden van corona, Bilthoven (2021)).  In 2021 lijkt de mate van slaapverstoring terug te keren naar het niveaus van 2019, voor de coronapandemie. Voor recreatie en vliegverkeer is de ernstige slaapverstoring tussen 2020 en 2021 verder afgenomen (Van Poll & Simon 2022Van Poll, R., Simon, S.N., Onderzoek Beleving Woonomgeving (OBW). Hinder en slaapverstoring, de 2021-cijfers. RIVM-rapport 2022-0083, Bilthoven (2022)).

Verkeerslawaai leidt tot ongeveer 70 sterfgevallen door hart- en vaatziekten per jaar

Geschat wordt dat jaarlijks ongeveer 800 personen een coronaire hartziekte krijgen door blootstelling aan geluid van weg-, rail- en vliegverkeer en dat ongeveer 70 personen eraan overlijden (Welkers et al. 2020Welkers, D., van Kempen, E., Helder, R., Verheijen, R., Motie Schonis en de WHO-richtlijnen voor omgevingsgeluid (2018). Het doel heiligt de middelen, Bilthoven (2020)). Het gaat om 0,76% van het aantal coronaire hartziekten dat jaarlijks in Nederland optreedt. Echter, ernstige gezondheidseffecten zoals hart-en vaatziekten treden bij lagere geluidsniveaus op dan tot nog toe werd verondersteld (WHO Regional Office for Europe 2018WHO Regional Office for Europe, Environmental noise guidelines for the European Region. (2018); Welkers et al. 2020Welkers, D., van Kempen, E., Helder, R., Verheijen, R., Motie Schonis en de WHO-richtlijnen voor omgevingsgeluid (2018). Het doel heiligt de middelen, Bilthoven (2020)). Geluid van wegverkeer is hierbij de belangrijkste oorzaak  (Welkers et al. 2020Welkers, D., van Kempen, E., Helder, R., Verheijen, R., Motie Schonis en de WHO-richtlijnen voor omgevingsgeluid (2018). Het doel heiligt de middelen, Bilthoven (2020)).

Tabel: Aantal sterfgevallen door en aantal nieuwe gevallen van coronaire hartziekten in de Nederlandse bevolking van 18 jaar en ouder afkomstig van geluid van weg-, rail- en vliegverkeer.

Bron: Welkers et al. 2020Welkers, D., van Kempen, E., Helder, R., Verheijen, R., Motie Schonis en de WHO-richtlijnen voor omgevingsgeluid (2018). Het doel heiligt de middelen, Bilthoven (2020)

• Voor de incidentie Het aantal nieuwe gevallen van of nieuwe personen met een bepaalde ziekte in een bepaalde periode, absoluut of relatief. (Het aantal nieuwe gevallen van of nieuwe personen met een bepaalde ziekte in een bepaalde periode, absoluut of relatief.) zijn de berekeningen uitgevoerd met behulp van het RR Relatief risico. De verhouding (quotiënt) van het risico op een aandoening bij aanwezigheid van een risicofactor ten opzichte van personen zonder deze factor. (Relatief risico. De verhouding (quotiënt) van het risico op een aandoening bij aanwezigheid van een risicofactor ten opzichte van personen zonder deze factor.) per 10 dB Decibel. Logaritmische eenheid die vooral gebruikt wordt voor de aanduiding van geluidssterkte. (Decibel. Logaritmische eenheid die vooral gebruikt wordt voor de aanduiding van geluidssterkte.) (L_den) van 1,04 (95%-BI Betrouwbaarheidsinterval (Betrouwbaarheidsinterval): 1,00-1,09) en een incidentie van coronaire hartziekten (ICD-10 International Classification of Diseases, tenth revision (International Classification of Diseases, tenth revision): I20-I25) onder mannen en vrouwen van 122.900 in 2017.
• Voor de sterfte aan coronaire hartziekten zijn de berekeningen uitgevoerd met behulp van het RR per 10 dB (L_den) van 1,05 (95%-BI 1,02-1,09) en een sterfte door coronaire hartziekten (ICD-10: I20-I25) onder mannen en vrouwen 8.337 in 2017 ) (van Kempen 2021van Kempen, E., Nieuwe gezondheidskundige richtlijnen voor omgevingsgeluid. Nadere gezondheidskundige analyses., Bilthoven (2021)).