Drinkwater in Nederland voldoet aan kwaliteitsnormen

Het drinkwater in Nederland voldoet aan de kwaliteitsnormen van het drinkwaterbesluit (ILT 2022ILT, Drinkwaterkwaliteit 2021, Den Haag (2022)). Bij 99,9% van de ongeveer 544.000 metingen voldoet het drinkwater aan de gestelde normen. Dit blijkt uit de resultaten van de controles van de drinkwaterkwaliteit door de drinkwaterbedrijven in 2021. Jaarlijks wordt een beperkt aantal normoverschrijdingen gemeten. Het is mogelijk dat er een keer een onderdeel van de drinkwaterzuivering niet goed werkt of dat er een leiding kapot is. Hierdoor kan de kwaliteit van het drinkwater tijdelijk minder goed zijn, meestal zonder direct gevaar voor de volksgezondheid. Zo ging het bij 83% (617) van de normoverschrijdingen in 2021 om indicatorparameters (ILT 2022ILT, Drinkwaterkwaliteit 2021, Den Haag (2022)). Overschrijding van de norm voor indicatorparameters vormt geen direct gevaar voor de volksgezondheid, maar geeft aan dat er onvolkomenheden zijn bij de productie of de distributie van drinkwater. De metingen van de drinkwaterbedrijven aan het gezuiverde drinkwater en in het distributienet zijn erop gericht deze onvolkomenheden tijdig op te sporen. 

Tabel: Metingen en normoverschrijdingen per groep van parameters 2021

Bron: ILT 2022ILT, Drinkwaterkwaliteit 2021, Den Haag (2022)

Nauwelijks gezondheidsklachten door micro-organismen in kraanwater

Micro-organismen in kraanwater leiden nauwelijks tot gezondheidsklachten. Er is vastgelegd dat minder dan 1 op de 10.000 personen een infectie mag oplopen als gevolg van het consumeren van drinkwater (infectierisico). De zuiveringsprocedures van de drinkwaterbedrijven zijn erop gericht deze norm te halen. Een aantal keren per jaar treffen waterleidingbedrijven de darmbacteriën Escherichia coli (E. coli) en enterococcen aan in drinkwater (zie tabel) (ILT 2022ILT, Drinkwaterkwaliteit 2021, Den Haag (2022)). Deze darmbacteriën zijn indicatoren voor de aanwezigheid van verontreinigingen met menselijke of dierlijke uitwerpselen, en daarmee voor de mogelijke aanwezigheid van ziekteverwekkende micro-organismen. De normoverschrijdingen zijn meestal eenmalig en vormen meestal geen direct gevaar voor de volksgezondheid.

Inademen van met legionella besmet water kan tot veteranenziekte leiden

De drinkwaterbedrijven treffen een enkele keer legionella-bacteriën in het afgeleverde water van een pompstation aan (ILT 2022ILT, Drinkwaterkwaliteit 2021, Den Haag (2022)). In 2021 betrof het 5 keer. De overige 61 overschrijdingen van de Legionellanorm hadden betrekking op de binneninstallaties van de afnemers. Inademing van kleine waterdruppels die besmet zijn met legionella kan leiden tot longontsteking (ook wel bekend als veteranenziekte). Artsen melden jaarlijks ruim 500 gevallen van de veteranenziekte (Reukers et al. 2022Reukers, D.F.M, van Asten, L., Brandsema, P.S., Dijkstra, F., Hendriksen, J.M.T., Hooiveld, M., Jongenotter, F., de Lange, M.M.A., Teirlinck, Willekens, G., Meijer, A., van Gageldonk-Lafeber, A.B., Annual report Surveillance of COVID-19, influenza and other respiratory infections in the Netherlands: winter 2021/2022, Bilthoven (2022)). Het werkelijke aantal gevallen ligt waarschijnlijk hoger. Niet bij alle gevallen van longontsteking wordt uitgebreide diagnostiek ingezet en de verwekker van de longontsteking kan niet altijd achterhaald  worden. De legionellabacterie vermenigvuldigt zich bij een temperatuur van 25 tot 50°C vooral in stilstaand water, zoals in niet gebruikte leidingen. Wat de bijdrage van drinkwater is aan de ziektelast De ziektelast wordt uitgedrukt in Disability Adjusted Life Years (DALY) en is opgebouwd uit het aantal verloren levensjaren (door vroegtijdige sterfte), en het aantal jaren geleefd met gezondheidsproblemen (bijvoorbeeld een ziekte), gewogen voor de ernst hiervan (ziektejaarequivalenten). (De ziektelast wordt uitgedrukt in Disability Adjusted Life Years (DALY) en is opgebouwd uit het aantal verloren levensjaren (door vroegtijdige sterfte), en het aantal jaren geleefd met gezondheidsproblemen (bijvoorbeeld een ziekte), gewogen voor de ernst hiervan (ziektejaarequivalenten).) door legionella is onduidelijk. Ook andere bronnen, zoals koeltorens, whirlpools en potgrond spelen een rol bij infectie met de legionellabacterie.

Nauwelijks gezondheidsklachten door chemische verontreiniging van drinkwater

Gezondheidsklachten door het drinken van chemisch verontreinigd drinkwater komen nauwelijks voor. Dit komt doordat in Nederlands drinkwater slechts sporadisch chemische verontreinigingen worden aangetroffen (ILT 2022ILT, Drinkwaterkwaliteit 2021, Den Haag (2022)). Bovendien is een groot deel van de normoverschrijdingen voor chemische verontreiniging eenmalig. Er is geen sprake van langdurige overschrijding en blootstelling (ILT 2022ILT, Drinkwaterkwaliteit 2021, Den Haag (2022)). De zogeheten microverontreinigingen zoals (resten van) industriële chemicaliën, bestrijdingsmiddelen en geneesmiddelen komen in zulke lage concentraties in drinkwater voor dat er geen risico’s zijn voor de gezondheid (Bron: RIVM-website Drinkwaterkwaliteit). 

Gevolgen microplastics in drinkwater voor de gezondheid nog onbekend

Het is onbekend in welke mate microplastics (kunststofdeeltjes kleiner dan 5 millimeter) en nanoplastics (plastic deeltjes kleiner dan 100 nanometer) worden verwijderd bij de bereiding van drinkwater uit het oppervlaktewater (Gezondheidsraad 2016Gezondheidsraad, Gezondheidsrisico’s van microplastics in het milieu, Den Haag (2016) ). De risico’s van microplastics voor de mens en het ecosysteem zijn grotendeels onbekend (Verschoor et al. 2014Verschoor, A. J., de Poorter, L. R. M., Roex, E., Bellert, B., Inventarisatie en prioritering van bronnen en emissies van microplastics, Bilthoven (2014) ). Waarschijnlijk komen alleen microplastic deeltjes kleiner dan een tiende millimeter in het lichaam terecht. Wat hiervan de gevolgen zijn voor de gezondheid is niet bekend (Gezondheidsraad 2016Gezondheidsraad, Gezondheidsrisico’s van microplastics in het milieu, Den Haag (2016) ). 

Kwaliteit drinkwaterbronnen onder druk

Hoewel de kwaliteit van het drinkwater goed is,  staan de kwaliteit en beschikbaarheid van bronnen van drinkwater onder druk (ILT 2021ILT, Drinkwaterkwaliteit 2020, Den Haag (2021); van Gaalen et al. 2020van Gaalen, F., Osté, L., van Boekel, E., Nationale analyse waterkwaliteit. Onderdeel van de Delta-aanpak Waterkwaliteit. Eindrapport, Den Haag (2020); van Driezum et al. 2020van Driezum, I.H., Beekman, J., van Loon, A., van Leerdam, R.C., Wuijts, S., Rutgers, M., Boekhold, S., Zijp, M.C., Staat Drinkwaterbronnen, Bilthoven (2020); Kools et al. 2019Kools, S., van Loon, A., Sjerps, R., Rosenthal, L., De kwaliteit van bronnen van drinkwater in Nederland, Nieuwegein (2019); Moermond et al. 2016Moermond, C. T. A., Smit, C. E., van Leerdam, R.C., van der Aa, N.G.F.M., Montforts, M. H. M. M., Geneesmiddelen en waterkwaliteit. RIVM Rapport 2016-0111, Bilthoven (2016)). Dit wordt onder andere veroorzaakt door de aanwezigheid van nutriënten, gewasbeschermingsmiddelen en opkomende stoffen, waaronder (dier)geneesmiddelen, industriële stoffen (o.a. PFAS Poly- en perfluoralkylstoffen (Poly- en perfluoralkylstoffen ) waaronder PFOA Perfluoroctaanzuur (PFOA)  is een door mensen gemaakte chemische stof, die van nature niet in het milieu voorkomt. De stof is gebruikt voor producten om oppervlakten te beschermen, zoals de behandeling van tapijten en kleding, coatings voor kartonnen verpakkingen en anti-aanbak lagen.  (Perfluoroctaanzuur (PFOA)  is een door mensen gemaakte chemische stof, die van nature niet in het milieu voorkomt. De stof is gebruikt voor producten om oppervlakten te beschermen, zoals de behandeling van tapijten en kleding, coatings voor kartonnen verpakkingen en anti-aanbak lagen. ) en GenX GenX is een technologie die wordt gebruikt om coatings (fluorpolymeren) te maken.  (GenX is een technologie die wordt gebruikt om coatings (fluorpolymeren) te maken. )) en stoffen uit consumentenproducten (waaronder microplastics). Hoewel er steeds minder bestrijdingsmiddelen en stoffen uit mest (zoals stikstof en fosfaat) voorkomen in oppervlaktewater (Fraters et al. 2017Fraters, B., Hooijboer, A. E. J., Rijs, G. B. J., van Duijnhoven, N., Rozemeijer, J. C., Waterkwaliteit in Nederland; toestand (20 12-2015) en trend (1992-20 15), Bilthoven (2017); De staat van ons water), worden de milieukwaliteitsnormen voor gewasbeschermingsmiddelen in oppervlaktewater nog regelmatig overschreden (CBS et al. 2021CBS, PBL, RIVM, WUR, Gewasbeschermingsmiddelen in oppervlaktewater 2013-2019 (indicator 0547, versie 08 , 7 mei 2021 ). www.clo.nl. , Den Haag, Den Haag, Bilthoven, Wageningen (2021) ; CBS et al. 2021CBS, PBL, RIVM, WUR, Afzet van chemische gewasbeschermingsmiddelen, 2011-2019 (indicator 0015, versie 21 , 1 april 2021 ). www.clo.nl, Den Haag, Den Haag, Bilthoven, Wageningen (2021)). Door vergrijzing neemt het medicijngebruik verder toe en drinkwaterbedrijven gebruiken steeds geavanceerdere zuiveringstechnieken om de genoemde stoffen te verwijderen (Moermond et al. 2016Moermond, C. T. A., Smit, C. E., van Leerdam, R.C., van der Aa, N.G.F.M., Montforts, M. H. M. M., Geneesmiddelen en waterkwaliteit. RIVM Rapport 2016-0111, Bilthoven (2016). Daarnaast kunnen ook klimaatverandering en nieuwe ontwikkelingen, waaronder de toegenomen activiteit in de ondergrond zoals warmte-koudeopslag, een effect hebben op de drinkwaterbronnen (van Gaalen et al. 2020van Gaalen, F., Osté, L., van Boekel, E., Nationale analyse waterkwaliteit. Onderdeel van de Delta-aanpak Waterkwaliteit. Eindrapport, Den Haag (2020)). 

Blootstelling aan PFAS via drinkwater én voedsel te hoog

Het Nederlandse drinkwater voldoet aan de normen voor PFAS-stoffen in de nieuwe Europese Drinkwaterrichtlijn (DWR). Het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) adviseert echter wel om de concentraties PFAS-stoffen in drinkwater in een aantal delen van Nederland de komende jaren te verlagen (van der Aa et al. 2022van der Aa, N.G.F.M., Hartmann, J. , Smit, C.E., PFAS in Nederlands drinkwater vergeleken met de nieuwe Europese Drinkwaterrichtlijn en relatie met gezondheidskundige grenswaarde van EFSA. RIVM-briefrapport 2022-0149 , Bilthoven (2022)). Mensen in Nederland krijgen namelijk niet alleen via water PFAS-stoffen binnen maar bijvoorbeeld ook via voedsel. Uit onderzoek blijkt dat mensen te veel PFAS binnen krijgen als de inname via voedsel en drinkwater bij elkaar opgeteld worden (RIVM 2023RIVM, Risk assessment of exposure to PFAS through food and drinking water in the Netherlands. RIVM-rapportnummer 2023-0011, Bilthoven (2023)). Hierdoor kunnen er nadelige effecten op de gezondheid ontstaan. Zie:

• Teveel blootstelling aan PFAS in Nederland | RIVM 
• Nieuw onderzoek bevestigt: mensen in Nederland krijgen te veel PFAS binnen | RIVM

Hogere concentraties lood door loden leidingen in oudere woningen

De drinkwaterbedrijven controleren de hoeveelheid lood in het drinkwater aan de hand van het jaargemiddelde van alle in een distributiegebied geanalyseerde individuele monsters. In 2021 is voor deze gemiddelden de norm voor lood in drinkwater eenmaal overschreden. Dit kwam door één extreem hoge waarneming op één monster die bij herhalingsmetingen niet gereproduceerd kon worden. Van de in totaal 1832 individuele loodmetingen in 2021 is in 18 gevallen (1%) een overschrijding gemeten van de drinkwaternorm van ≤10 μg/l. In 33 gevallen (1,8%) is de toekomstige norm van ≤5 μg/l overschreden. Het percentage normoverschrijdingen was in 2021 globaal vergelijkbaar met de jaren 2014-2020. De individuele normoverschrijdingen zijn vrijwel altijd het gevolg van loden leidingen in oudere woningen. De eigenaren van deze woningen zijn verantwoordelijk voor het nemen van maatregelen (ILT 2022ILT, Drinkwaterkwaliteit 2021, Den Haag (2022)). Ook in nieuwbouwwoningen (of huizen met nieuwe leidingen of kranen) kan in het begin lood in drinkwater aanwezig zijn. Dit komt doordat (onderdelen van) nieuwe leidingen en kranen de eerste maanden van gebruik nog metalen aan het water af kunnen geven (Wuijts et al. 2007Wuijts, S., Slaats, P. G. G., Versteegh, J. F. M., Meerkerk, M. A., Drinkwaterkwaliteit in nieuwbouwwoningen, Bilthoven (2007); Dusseldorp et al. 2012Dusseldorp, A., Versteegh, J. F. M., Drijver, M., Janssen, P. J. C. M., Lood in drinkwater – GGD-informatieblad medische milieukunde, Bilthoven (2012); Gezondheidsraad 2019Gezondheidsraad, Loodinname via kraanwater. publicatienr. 2019/18, Den Haag (2019)).

Enkele tienduizenden jonge kinderen blootgesteld aan te veel lood in kraanwater

Bewoners van huizen met loden leidingen of met nieuwe leidingen die niet goed zijn doorgespoeld, kunnen via kraanwater meer lood binnen krijgen dan wat als veilig wordt beschouwd (Boon et al. 2019Boon, P. E., van der Aa, M., Dusseldorp, A., Janssen, P., Zeilmaker, M. J., Schulpen, S., Loodinname via kraanwater. Blootstellingsschatting en risicobeoordeling voor diverse risicogroepen. RIVM Briefrapport 2019-0090, Bilthoven (2019)).  Naar schatting zijn er nog 100.000 tot 200.000 huizen met loden leidingen in Nederland (vooral huizen gebouwd voor 1960) en worden enkele tienduizenden jonge kinderen tot een jaar of zeven en enkele duizenden zwangere vrouwen via kraanwater aan hoge concentraties lood blootgesteld (Gezondheidsraad 2019Gezondheidsraad, Loodinname via kraanwater. publicatienr. 2019/18, Den Haag (2019)). 

Hoge blootstelling aan lood gevaarlijk voor flesgevoede baby’s en zwangere vrouwen

Hoge blootstelling aan lood in drinkwater brengt risico’s met zich mee voor zuigelingen die flesvoeding krijgen, jonge kinderen tot een jaar of zeven en ongeborenen (via hun zwangere moeder). Lood kan bij jonge kinderen leiden tot een lager IQ Intelligentie quotiënt (Intelligentie quotiënt) en kan bij volwassenen een grotere kans op nierziekten of een hogere bloeddruk geven (Boon et al. 2019Boon, P. E., van der Aa, M., Dusseldorp, A., Janssen, P., Zeilmaker, M. J., Schulpen, S., Loodinname via kraanwater. Blootstellingsschatting en risicobeoordeling voor diverse risicogroepen. RIVM Briefrapport 2019-0090, Bilthoven (2019)). De Gezondheidsraad adviseert om de resterende loden leidingen in oude huizen te saneren en in afwachting daarvan flessenwater te gebruiken voor de risicogroepen (Gezondheidsraad 2019Gezondheidsraad, Loodinname via kraanwater. publicatienr. 2019/18, Den Haag (2019)). Bij nieuwbouwhuizen wordt aangeraden voor de oplevering langdurig en tijdens de eerste drie maanden van bewoning dagelijks 's ochtends de kranen twee minuten te laten lopen (Wuijts et al. 2007Wuijts, S., Slaats, P. G. G., Versteegh, J. F. M., Meerkerk, M. A., Drinkwaterkwaliteit in nieuwbouwwoningen, Bilthoven (2007); Dusseldorp et al. 2012Dusseldorp, A., Versteegh, J. F. M., Drijver, M., Janssen, P. J. C. M., Lood in drinkwater – GGD-informatieblad medische milieukunde, Bilthoven (2012); Gezondheidsraad 2019Gezondheidsraad, Loodinname via kraanwater. publicatienr. 2019/18, Den Haag (2019)).