Gezondheidsgevolgen van roken

Rokers over het algemeen slechtere gezondheid

Rokers hebben over het algemeen een slechtere gezondheid dan niet-rokers. Het immuunsysteem kan onder andere worden verzwakt door het roken, waardoor er vaker infecties en andere ziekten optreden. Roken kan schade aanrichten aan bijna alle organen in het lichaam (Surgeon General 2014Surgeon General, The health consequences of smoking - 50 years of progress: a report of the Surgeon General (2014)). De voornaamste ziekten en aandoeningen worden hier genoemd. 

Roken en kanker

Roken kan bijna overal in het lichaam kanker veroorzaken. De meest voorkomende soorten zijn: long-, keel-, slokdarm-, mondholte-, en strottenhoofdkanker (Surgeon General 2014Surgeon General, The health consequences of smoking - 50 years of progress: a report of the Surgeon General (2014)). Mensen met kanker die door blijven roken, hebben een hogere kans om aan hun kanker te overlijden en om uitzaaiingen te krijgen dan voormalige rokers en niet-rokers met kanker. Ook blootstelling aan radon kan longkanker veroorzaken. Rokers lopen hierbij een extra risico, omdat roken het effect van radon versterkt, zie voor meer informatie Gezondheidsgevolgen van binnenmilieu. 

Roken verhoogt kans op veel aandoeningen

Roken kan verschillende luchtwegaandoeningen veroorzaken, waaronder astma, en is de belangrijkste oorzaak voor het ontstaan van COPD Chronic obstructive pulmonary disease (Chronische obstructieve longziekten) (Chronic obstructive pulmonary disease (Chronische obstructieve longziekten)) (Surgeon General 2014Surgeon General, The health consequences of smoking - 50 years of progress: a report of the Surgeon General (2014)). Daarnaast is roken een grote risicofactor voor hart- en vaatziekten, zoals coronaire hartziekten, een beroerte en hartfalen Hartfalen (decompensatio cordis) is het best te omschrijven als een klinisch syndroom dat bestaat uit een combinatie van klachten en verschijnselen die direct of indirect het gevolg zijn van een tekortschietende pompfunctie van het hart. (Hartfalen (decompensatio cordis) is het best te omschrijven als een klinisch syndroom dat bestaat uit een combinatie van klachten en verschijnselen die direct of indirect het gevolg zijn van een tekortschietende pompfunctie van het hart. ). Het risico op hart- en vaatziekten neemt toe naarmate er meer en langer gerookt wordt. Hetzelfde geldt voor het risico op diabetes type 2. Ook kan roken leiden tot een verminderde vruchtbaarheid bij zowel mannen als vrouwen (Surgeon General 2014Surgeon General, The health consequences of smoking - 50 years of progress: a report of the Surgeon General (2014)). Roken hangt ook samen met een verhoogd risico op angst en depressies (Carvalho Cordes Amaral Barata et al. 2018Carvalho Cordes Amaral Barata, C, Rosa, R, Oliveira, I, Carvalho, J, Fradinho, M, Oliveira, L, Nogueira, F, Impact of smoking in quality of life and sleep: a prospective study (2018)). Ook hebben rokers een grotere kans op postoperatieve complicaties aan de ademhalingswegen en verminderde heling van wonden. Tot slot kan roken het beloop van een ziekte ongunstig beïnvloeden; roken versterkt bijvoorbeeld de klachten van reumatoïde artritis (Surgeon General 2014Surgeon General, The health consequences of smoking - 50 years of progress: a report of the Surgeon General (2014)). 

Tabel: Voornaamste ziekten en aandoeningen als gevolg van roken

Bron: Surgeon General 2014Surgeon General, The health consequences of smoking - 50 years of progress: a report of the Surgeon General (2014)   

Functioneren van rokers

Verminderde kwaliteit van leven

Roken hangt samen met een verminderde kwaliteit van leven. De hoeveelheid sigaretten die wordt gerookt kan deze samenhang versterken. Het zijn vooral de ziekten die ontstaan als gevolg van roken, zoals longkanker, die voor een sterk verminderde kwaliteit van leven kunnen zorgen (López-Nicolás et al. 2018López-Nicolás, Á, Trapero-Bertran, M, Muñoz, C, Smoking, health-related quality of life and economic evaluation (2018)). Stoppen met roken zorgt weer voor een verbetering van de kwaliteit van leven (Goldenberg et al. 2014Goldenberg, M, Danovitch, I, IsHak, WWilliam, Quality of life and smoking (2014); Viana et al. 2019Viana, DAparecida, Drumond Andrade, F, Martins, LClaudio, Rodrigues, LResende, Mara dos Santos Tavares, D, Differences in quality of life among older adults in Brazil according to smoking status and nicotine dependence (2019)). Een mislukte stoppoging kan daarentegen weer zorgen voor een afname van kwaliteit van leven, meestal door toenemende angst of depressies (Song et al. 2018Song, F, Bachmann, MO., Aveyard, P, Barton, GR., Brown, TJ., Maskrey, V, Blyth, A, Notley, C, Holland, R, Sutton, S, Brandon, TH., van Wouwe, JP, Relapse to smoking and health-related quality of life: Secondary analysis of data from a study of smoking relapse prevention (2018)).
Ook is het percentage volwassenen dat zich gezond voelt lager bij rokers dan bij volwassenen zonder risicofactoren (roken, overmatig drinken of overgewicht Er is sprake van overgewicht bij een Body Mass Index (BMI) ≥ 25 kg/m2 (Er is sprake van overgewicht bij een Body Mass Index (BMI) ≥ 25 kg/m2)). Zie daarvoor: Ervaren gezondheid: oorzaken en gevolgen.

Roken nadelig voor arbeidsproductiviteit

Roken gaat ook vaak ten koste van de arbeidsproductiviteit. Rokers zijn vaker afwezig, gaan vaker werken terwijl ze ziek zijn, zijn vaker arbeidsongeschikt en hebben meer beperkingen tijdens het werk dan niet-rokers of voormalige rokers (Baker et al. 2017Baker, CL., Flores, NM., Zou, KH., Bruno, M, Harrison, V.J., Benefits of quitting smoking on work productivity and activity impairment in the United States, the European Union and China (2017)). Stoppen met roken zorgt ervoor dat deze effecten afnemen en op den duur verdwijnen. Na 4 jaar gestopt te zijn met roken kunnen voormalige rokers en niet-rokers zelfs nauwelijks van elkaar onderscheiden worden op het gebied van arbeidsproductiviteit (Baker et al. 2017Baker, CL., Flores, NM., Zou, KH., Bruno, M, Harrison, V.J., Benefits of quitting smoking on work productivity and activity impairment in the United States, the European Union and China (2017)).   

Gezondheidsgevolgen van roken tijdens zwangerschap

Roken tijdens zwangerschap geeft ernstige risico's voor het kind

Het roken van de moeder tijdens de zwangerschap verhoogt het risico op een vroeggeboorte, een laag geboortegewicht, een verminderde longfunctie en op aangeboren afwijkingen aan onder meer het gezicht, bewegingsapparaat, hart, ledematen, spijsverteringskanaal, schedel en de ogen bij de baby (Abraham et al. 2017Abraham, M, Alramadhan, S, Iniguez, C, Duijts, L, Jaddoe, V.W.V., Dekker, HT. Den, Crozier, S, Godfrey, KM., Hindmarsh, P, Vik, T, Jacobsen, GW., Hanke, W, Sobala, W, Devereux, G, Turner, S, Niaura, R, A systematic review of maternal smoking during pregnancy and fetal measurements with meta-analysis (2017); McEvoy & Spindel 2017McEvoy, CT., Spindel, ER., Pulmonary Effects of Maternal Smoking on the Fetus and Child: Effects on Lung Development, Respiratory Morbidities, and Life Long Lung Health (2017); Nicoletti et al. 2014Nicoletti, D., Appel, L. D., Siedersberger-Neto, P., Gumaraes, G. W., Zhang, L., Maternal smoking during pregnancy and birth defects in children: a systematic review with meta-analysis (2014)). Ook vergroot roken tijdens de zwangerschap de kans op overlijden van het kind (Marufu et al. 2015Marufu, TC., Ahankari, A, Coleman, T., Lewis, S, Maternal smoking and the risk of still birth: systematic review and meta-analysis (2015)). Daarnaast  loopt het kind risico op nadelige gevolgen op de lange termijn. Het gaat om onder andere een verhoogde kans op astma, overgewicht Er is sprake van overgewicht bij een Body Mass Index (BMI) ≥ 25 kg/m2 (Er is sprake van overgewicht bij een Body Mass Index (BMI) ≥ 25 kg/m2), verminderde vruchtbaarheid van het kind zelf (Huang et al. 2018Huang, L, Wang, Y., Zhang, L, Zheng, Z, Zhu, T, Qu, Y, Mu, D, Maternal Smoking and Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder in Offspring: A Meta-analysis (2018); Rayfield & Plugge 2017Rayfield, S, Plugge, E, Systematic review and meta-analysis of the association between maternal smoking in pregnancy and childhood overweight and obesity (2017); Croes & de Josselin - de Jong 2014Croes, E.A., de Josselin - de Jong, S., Roken en Zwangerschap, Overzicht van de stand van zaken uit de literatuur, Utrecht (2014)), gedragsproblemen (Palmer et al. 2016Palmer, R.H.C., Bidwell, L. C., Heath, A. C., Brick, L. A., Madden, P. A. F., Knopik, V. S., Effects of Maternal Smoking during Pregnancy on Offspring Externalizing Problems: Contextual Effects in a Sample of Female Twins (2016)), verhoogde diastolische bloeddruk (Taal et al. 2013Taal, RH., de Jonge, LL., van Osch-Gevers, L, Steegers, E.A.P, Hofman, A., Helbing, WA., van der Heijden, AJ., Jaddoe, V.W.V., Parental smoking during pregnancy and cardiovascular structures and function in childhood: the Generation R Study. (2013)), verminderd hersenvolume (El Marroun et al. 2014El Marroun, H., Schmidt, MN., Franken, IH. A., Jaddoe, V.W.V., Hofman, A, van der Lugt, A, Verhulst, F.C., Tiemeier, H.W., White, T, Prenatal tobacco exposure and brain morphology: a prospective study in young children. (2014)) en verminderd cognitief functioneren (Clifford et al. 2012Clifford, A, Lang, L, Chen, R, Effects of maternal cigarette smoking during pregnancy on cognitive parameters of children and young adults: a literature review. (2012)).

Ongeveer één op de 12 zwangeren rookt tijdens de zwangerschap

In 2015 rookte ongeveer één op de twaalf zwangeren tijdens de zwangerschap. Laagopgeleide vrouwen (22,1%) roken vaker dagelijks tijdens de zwangerschap dan midden- en hoogopgeleide zwangeren (respectievelijk 5,5% en 0,5%) (Lanting et al. 2015Lanting, C. I., van Wouwe, J. P., van Dommelen, P., van der Pal-de Bruin, K. M., de Josselin - de Jong, S., Kleinjan, M, Roken tijdens de zwangerschap: percentages over de periode 2001-2015, Leiden (2015)). Roken tijdens de zwangerschap vergroot de kans op voorligging en voortijdige loslating van de placenta  en buitenbaarmoederlijke zwangerschap (Hyland et al. 2015Hyland, A, Piazza, KM., Hovey, KM., Ockene, JK., Andrews, CA., Rivard, C, Wactawski-Wende, J, Associations of lifetime active and passive smoking with spontaneous abortion, stillbirth and tubal ectopic pregnancy: a cross-sectional analysis of historical data from the Women's Health Initiative (2015); Salihu & Wilson 2007Salihu, H. M., Wilson, R. E., Epidemiology of prenatal smoking and perinatal outcomes (2007)) en minder lang geven van borstvoeding (Napierala et al. 2016Napierala, M, Mazela, J, Merritt, AT., Florek, E, Tobacco smoking and breastfeeding: Effect on the lactation process, breast milk composition and infant development. A critical review (2016)).

Ook risico’s voor het kind door passief roken tijdens zwangerschap

Als aanstaande moeders meeroken met anderen hebben hun kinderen bij de geboorte een hoger risico op een laag geboortegewicht dan de kinderen van moeders die niet passief roken (Surgeon General 2006Surgeon General, The Health Consequences of Involuntary Exposure to Tobacco Smoke: A Report of the Surgeon General 2006, Atlanta (2006)). Volgens de Gezondheidsraad is het risico op een extreem laag geboortegewicht (<2.500 gram) met 20-40% vergroot als de moeder tijdens de zwangerschap meerookt (Gezondheidsraad 2003Gezondheidsraad, Volksgezondheidsschade door passief roken, Den Haag (2003)). Ook verhoogtpassief roken tijdens de zwangerschap de kans op wiegendood Plotseling, onverwacht tijdens een slaapperiode overlijden van een kind jonger dan 1 jaar bij wie geen lichamelijke aandoening wordt vastgesteld die het overlijden verklaart. (Plotseling, onverwacht tijdens een slaapperiode overlijden van een kind jonger dan 1 jaar bij wie geen lichamelijke aandoening wordt vastgesteld die het overlijden verklaart.) (Leonardi-Bee et al. 2011Leonardi-Bee, J., Britton, J., Venn, A., Secondhand Smoke and Adverse Fetal Outcomes in Nonsmoking Pregnant Women: A Meta-analysis (2011); Surgeon General 2006Surgeon General, The Health Consequences of Involuntary Exposure to Tobacco Smoke: A Report of the Surgeon General 2006, Atlanta (2006)). Als de baby na de geboorte wordt blootgesteld aan tabaksrook, vergroot dit eveneens de kans op wiegendood (Carlin & Moon 2017Carlin, RF., Moon, RY., Risk Factors, Protective Factors, and Current Recommendations to Reduce Sudden Infant Death Syndrome (2017)).  

Gezondheidsgevolgen van passief roken

Passief roken verhoogt risico op longkanker en hart- en vaatziekten

Bij mensen die worden blootgesteld aan omgevingstabaksrook (passief roken) neemt het risico op longkanker met 20% tot 30% toe ten opzichte van mensen die niet passief roken (Gezondheidsraad 2003Gezondheidsraad, Volksgezondheidsschade door passief roken, Den Haag (2003); Surgeon General 2006Surgeon General, The Health Consequences of Involuntary Exposure to Tobacco Smoke: A Report of the Surgeon General 2006, Atlanta (2006)). Ook het risico op hart- en vaatziekten neemt door passief roken naar schatting toe met 20% tot 30%. Passief roken veroorzaakt in Nederland jaarlijks enkele honderden sterfgevallen aan longkanker en enkele duizenden sterfgevallen aan hart- en vaatziekten. Meeroken is ook een risicofactor voor het ontwikkelen van dementie (Stirland et al. 2017Stirland, LE., O'Shea, CI., Russ, TC., Passive smoking as a risk factor for dementia and cognitive impairment: systematic review of observational studies (2017)).

Kans op chronische luchtwegklachten en -infecties groter door passief roken

Passief roken vergroot bij (vooral astmatische) volwassenen de kans op chronische luchtwegklachten (Gezondheidsraad 2003Gezondheidsraad, Volksgezondheidsschade door passief roken, Den Haag (2003)). Bij (astmatische) kinderen leidt passief roken tot een grotere kans op (ernstige) infecties en een hogere frequentie van luchtwegsymptomen. De verhoging van het risico varieert tussen de 20% en 50%, afhankelijk van de klachten, aard en mate van blootstelling en de leeftijd van de kinderen. Ook kan passief roken negatieve effecten op de longfunctie van kinderen hebben en, kan het leiden tot middenoorontsteking of tot verergering van astma.  

Gezondheidsgevolgen van stoppen met roken

Stoppen met roken gunstig voor gezondheid ex-roker

Stoppen met roken heeft zowel op korte als lange termijn positieve effecten op de gezondheid van de ex-roker. Vijftien jaar na het stoppen met roken is het risico op hart- en vaatziekten van de ex-roker vergelijkbaar met dat van een nooit-roker (WHO 2014WHO, Fact sheet about health benefits of smoking cessation, Geneva (2014)).

Gezondheidseffecten van stoppen met roken

Tabel: Effecten op korte en lange termijn

Bron: WHO 2014WHO, Fact sheet about health benefits of smoking cessation, Geneva (2014)  

Sterfte door roken

Bijna achttienduizend mensen overleden door roken in 2020

In 2020 overleden in Nederland naar schatting 17.880 mensen als gevolg van aandoeningen gerelateerd aan roken. Roken is bij volwassenen verantwoordelijk voor een groot deel van de sterfgevallen. Er zijn per ziekte duidelijke verschillen in het percentage sterfgevallen dat kan worden toegeschreven aan roken. Bij longkanker is 81% van alle sterfgevallen te wijten aan roken. Bij COPD Chronic obstructive pulmonary disease (Chronische obstructieve longziekten) (Chronic obstructive pulmonary disease (Chronische obstructieve longziekten)) en strottenhoofdkanker is dat respectievelijk 77% en 83% van de sterfgevallen. Daarnaast is circa 14% van de totale sterfte aan coronaire hartziekten, 9% van de sterfte aan hartfalen Hartfalen (decompensatio cordis) is het best te omschrijven als een klinisch syndroom dat bestaat uit een combinatie van klachten en verschijnselen die direct of indirect het gevolg zijn van een tekortschietende pompfunctie van het hart. (Hartfalen (decompensatio cordis) is het best te omschrijven als een klinisch syndroom dat bestaat uit een combinatie van klachten en verschijnselen die direct of indirect het gevolg zijn van een tekortschietende pompfunctie van het hart. ) en 6% van de sterfte aan beroerte toe te schrijven aan roken (Bron: CBS Doodsoorzakenstatistiek, bewerkt door het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu)). In 2020 wordt de sterfte door roken onderschat omdat relatief veel rokers aan COVID-19 zijn overleden Umnuaypornlert et al. 2021Umnuaypornlert, Kanchanasurakit, Lucero-Prisno, Saokaew, Smoking and risk of negative outcomes among COVID-19 patients: A systematic review and meta-analysis (2021) Deze mensen worden niet meegeteld bij de sterfte door roken. Hierdoor is de geschatte sterfte door roken voor 2020 niet vergelijkbaar met het cijfer voor 2019. 

Stoppen met roken leidt tot daling risico voortijdig sterven

Stoppen met roken heeft gunstige effecten voor het risico op voortijdige sterfte door roken. Hoe eerder een roker stopt met roken, hoe sterker het risico op voortijdige sterfte daalt. Uit internationale studies blijkt dat rokende jongvolwassenen gemiddeld 10 jaar korter leven dan niet-rokers (Jha & Peto 2014Jha, P, Peto, RR., Global Effects of Smoking, of Quitting, and of Taxing Tobacco (2014)). Het sterfterisico wordt ook bepaald door de duur van het roken, het aantal sigaretten dat gerookt wordt en de diepte van het inhaleren van de rook (Bemelmans et al. 2005Bemelmans, W. J. E., Mulder, I., Hoogenveen, R. T., Het risico van roken: epidemiologie. In: Tabaksgebruik: gevolgen en bestrijding, Utrecht (2005)).

Meer informatie

• Bronverantwoording
• Methode: Sterfte door roken

Tabel: Sterfgevallen door ziekten als gevolg van roken 2020

Bron: RIVM, mede gebaseerd op CBS Doodsoorzakenstatistiek (zie voor methode VTV-2018)

Door afronding in tientallen kan de totale rookgerelateerde sterfte verschillen van de som van de de sterfte van mannen en vrouwen afzonderlijk.